بررسی صوری و معنایی اسماء الهی موجود در قالی های سجاده ای صفوی

عهد صفویه به عنوان عصر درخشان هنر اسلامی موجد نمونه های بدیع و ارزنده ای از گونه های مختلف قالی است و قالیچه های سجاده ای بخشی از تولیدات ممتاز هنرمندان این عصر با مولفه های ویژه خود می باشند. علاوه بر رعایت ساختار قالی های سجاده ای از نظر اندازه و ترکیب بندی داخلی، کاربست اسماء خداوند در نمونه های مذکور شایسته دقت نظر است. نوشتار حاضر مبتنی بر داده های اسنادی به شیوه تحلیلی-توصیفی است؛ هدف از ارائه این پژوهش برشمردن مولفه های ساختاری قالی های سجاده ای، مبتنی بر اسماء الهی بافته شده در آن ها است. مساله تحقیق، تفسیر جایگاه اسماء الهی و تاکید بر محوریت آنها به عنوان مبادی حکمی هنر اسلامی است. با فرض آنکه در آثار هنری منتسب به دوران اسلامی، وجوهی از حقیقت هستی، انسان و اسماء الهی در صورت اثر و هم در معنای آن تجلی یافته اند، شش نمونه از قالی های سجاده ای منتسب به عهد صفویه مورد بررسی قرار گرفتند؛ نتایج گویای این بود که معرفی نمونه های یادشده با محوریت کاربست اسماء الهی در آنها، تفسیر و اهمیت اسماء خداوند را به عنوان یکی از منابع شناخت مسجل می سازد و انسان و طبیعت نیز بخشی از این منابع قلمداد می شوند. کاربست اسماء الهی در بخش فوقانی قالی های سجاده ای به جایگاه مفهومی آن ها با ابزار مبادی بصری اشاره داشته است. این درجه اهمیت با آرایه های منتزع از طبیعت مورد تاکید واقع شده است. بدین ترتیب ساحتی معنوی بواسطه نقشمایه های تزئینی نمایانده شده است. از نظر معنایی نیز این حقیقت مستفاد می گردد که ذات واحد خداوند در عین وحدت می تواند به اسماء متعددی مرتبط گردد و در عین حال رسالت تذکار، تعبد و آموزش را در ارتباط با مخاطبان به انجام رساند. بر این اساس هر دو وجه صوری و معنایی اسماء الهی در آثار هنری مورد مطالعه مکمل یکدیگر واقع شده اند

کلیدواژه ها:

قالی های سجاده ای ، اسماء الهی ، صفویه ، نقوش تزئینی