انتشار گیاه آنقوزه (Ferula assafoetida L.) و برآورد اقتصادی تولیدات صنعتی آن (مطالعه موردی: رویشگاه پردی هرمزگان)

سابقه و هدف  پراکنش گیاهان در رویشگاه های مختلف، تحت تاثیر شرایط محیطی و ادافیکی است. شناسایی روابط بین عوامل خاکی و پوشش گیاهی و اینکه این گونه در مناطق با چه ویژگی های خاک پراکنده هستند از اهداف مهم این پژوهش است. گام برداشتن در این مسیر باعث می گردد از اضمحلال رویشگاه ها جلوگیری و کمک شایانی به احیای مناطق آسیب دیده شود. مواد و روش ها  بدین ترتیب ابتدا اقدام به تعیین سه منطقه معرف به روش فیزیونومیک- سیستماتیک مناطق معرف در رویشگاه آنقوزه گردید. سپس منطقه با درصد پوشش کمتر از ۱۵ درصد منطقه کم تراکم، منطقه بین ۱۵- ۳۰ درصد پوشش منطقه معرف متوسط و درصد پوشش گیاهی بیش از ۳۰ درصد نیز منطقه معرف دارای تراکم بالا در نظر گرفته شد. در هر منطقه معرف، ۸ ترانسکت ۱۰۰۰ متری، به روش تصادفی سیستماتیک و به طور عمود بر هم در نظر گرفته شد. با توجه به اینکه منطقه دارای شیب بود به دلیل لحاظ کردن تغییرات شیب در نمونه برداری، در هر منطقه معرف از نمونه برداری کوادرات توام با ترانسکت استفاده شد. اندازه پلات به روش حداقل سطح تعیین گردید. تراکم گونه در سه منطقه با پلات های ۲*۲ متر مربع و در مجموع ۲۴۰ پلات اندازه گیری شد. برای تهیه نمونه خاک در روی هر ترانسکت، دو پروفیل خاک به فاصله ۵۰۰ متر، در مجموع ۴۸ پروفیل حفر و از عمق ۰ تا ۳۰ سانتی متری نمونه خاک تهیه شد. در هر منطقه معرف ۳ ترانسکت ۱۰۰۰ متری عمود بر هم قرار داده شده و در هر ترانسکت ده پایه با فاصله ۱۰۰ متر، صمغ آنها برداشت و پس از جمع آوری به آزمایشگاه آب و خاک دانشگاه هرمزگان منتقل گردید. میزان صمغ هر پایه با ترازوی دیجیتال با دقت ۰۰۱/۰ اندازه گیری شد. مقایسه تولید صمغ آنقوزه در رویشگاه ها انجام گردید. تغییرات عوامل ادافیکی در مناطق معرف با تراکم های کم ۸/۱۵، تراکم متوسط ۸/۲۷ و تراکم بالا ۹/۴۶ پایه در هکتار آنقوزه بوسیله نرم افزار SPSS توسط آزمون GLM آنالیز گردید. نتایج  در مناطق با تراکم پایین میزان اسیدیته ۴/۷ و در منطقه با تراکم متوسط ۸/۷ و در منطقه متراکم ۸ بود. مطابق نتایج مناطقی که آنقوزه متراکم است اسیدیته خاک بالا و در مناطق با تراکم پایین اسیدیته خاک پایین است. این موضوع بیانگر این مطلب است که این گیاه با خاک های بازی سازگاری بیشتری نشان داد و با اسیدی شدن خاک تراکم آن کاهش یافت. روند تغییر درصد تراکم تحت تاثیر درصد مواد آلی نشان داد مواد آلی بر تراکم آنقوزه اثر مستقیم داشته و با افزایش مواد آلی تراکم این گیاه نیز افزایش خواهد یافت. هنگامی که خاک دارای ضعف مواد آلی باشد تراکم این گیاه نیز به دنبال آن کاهش می یابد. با توجه به تفاوت میانگین ها، منطقه کم تراکم دارای کمترین مقدار پتاسیم و در منطقه با تراکم بالا نیز دارای بالاترین میزان پتاسیم است. نتایج میزان کلسیم + منیزیم در منطقه با تراکم کم در کمترین میزان خود قرار داشته و بیشترین مقدار آن در منطقه پرتراکم رویشگاه آنقوزه بود. تعداد پایه آنقوزه در واحد سطح در مناطقی که میزان شن بالاتری داشته افزایش یافته، همچنین تعداد پایه در خاک های رسی کاهش یافت. این گیاه با خاک شور و اسیدی سازگاری ندارد. نتیجه گیری اگرچه شناخت نیازهای بوم شناختی و عملکرد گونه های گیاهی برای انجام فعالیت های اصلاحی در اکوسیستم های خشک و بیابانی ضروریست. شهرستان بستک، دارای رویشگاه های متعدد آنغوزه در استان هرمزگان است و این رویشگاه ها با دارا بودن توان تولید صمغ، قابلیت ارزآوری و ارزش اقتصادی بالایی برای جوامع محلی دارند. ارتفاع ۱۹۰۰ تا ۲۵۰۰ متر از ویژگی های رویشگاه آنقوزه در بستک است. این گونه در مناطق با میزان شن، سیلت و اسیدیته بالا توزیع جغرافیایی بیشتری داشته و تراکم آن افزایش یافته و پراکنش این گونه در مناطق رسی کاهش نشان داد. مطابق یافته ها به نظر می رسد این گیاه در خاک های سبک رویش دارد.

کلیدواژه ها:

تراکم ، پراکنش ، معرف ، پوشش گیاهی ، هرمزگان