بررسی اصول و مبانی طراحی در مکتب فرش هرات- اصفهان؛ فرش های منسوب به شرق و شمال شرق ایران در قرن ۱۱ هجری قمری

قالی های مکتب هرات- اصفهان به مجموعه آثاری گفته می شود که در اواخر قرن دهم و تا اواسط قرن یازدهم هجری قمری در سلسله صفوی و با بیشترین فراوانی در دوران حکومت شاه عباس اول تولیدشده است. واژه هرات- اصفهان، نام دو حوزه فعال بافت قالی در این زمان است که در خصوص خاستگاه اصلی این قالی ها مطرح است. استفاده از ساختار طراحی بندی ختایی با به کارگیری نقش مایه های شاخصی چون گل های شاه عباسی در اندازه و ترکیبی ویژه، ازجمله شاخص ترین ویژگی های این مکتب است. مسئله پژوهش، شناخت شیوه طراحی مکتب فرش هرات- اصفهان با توجه به اولا- اندازه ها و تناسبات فضاهای اصلی حاشیه و متن و دوما- شیوه طراحی از نظرات مختلف؛ روابط میان عناصر نقشمایه های موجود در متن و حاشیه و قوانین حاکم بر چیدمان نقش مایه ها در مکتب طراحی فرش «هرات-اصفهان» است. هدف این پژوهش دستیابی به اصول حاکم بر طراحی مکتب فرش هرات-اصفهان با توجه به نظام طراحی سنتی حاکم بر آثار هنرهای صناعی در طول تاریخ هنر ایران است. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی با رویکرد تطبیقی بوده و ضرورت انجام آن آشنایی هنرمندان، طراحان و بازرگانان عرصه فرش با نقشه قالی های این گروه و بازتولید این نقشه ها با نگاه و رویکرد به بازار فرش امروز ایران و جهان است. از جمله یافته های این پژوهش بعد از بررسی و تجزیه وتحلیل نمونه های موجود در جامعه آماری به موارد ذیل می توان اشاره نمود؛ تطابق نسبت قواره ها و اندازه های قالی های این مکتب با نسبت های طلایی، استفاده از حاشیه های پهن مخصوصا در بخش حاشیه اصلی، استعمال برگ های کنگری در انتهای شاخه ختایی و استفاده از نقش مایه های درشت گل شاه عباسی با تلفیق اسلیمی ماری و عدم استفاده از نقشمایه اسلیمی.

کلیدواژه ها:

مکتب هرات-اصفهان ، طرح فرش ، نقش مایه ، اسلیمی ماری ، گل شاه عباسی ، نسبت طلایی