معرفی، نقد و بررسی «قانون عدلیه» عین الدوله

پیش از تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب «اصول تشکیلات وزارت عدلیه» در ۲۹ شوال ۱۳۲۹، «قانون عدلیه عین‎الدوله» به فرمان مظفرالدین شاه قاجار، از روی قوانین عثمانی تنظیم و تدوین و در آستانه پیروزی انقلاب مشروطه، در ۱۹ جمادی‎الاول ۱۳۲۴ در روزنامه رسمی دولتی منتشر شد. این قانون، اصول کلی محاکم (دادگاه‎ها) و تشکیلات قضایی عدلیه را معرفی و به تفصیل شرح داده بود؛ اما نه فقط مورد قبول آزادیخواهان و رهبران انقلاب واقع نشد بلکه با آن نیز به مخالفت برخاستند. پرسش اصلی در تحقیق حاضر این است که قانون عدلیه عین‎الدوله چه بود و چرا مورد پسند و قبول روشنفکران و آزادی‍‎خواهان قرار نگرفت و بلافاصله با مخالفت آن ها روبه‎رو شد؟ فرضیه اصلی نیز چنین است که مردم انقلابی و رهبران آن ها، بدون تامل و دقت در این قانون و صرفا به علت پیشینه استبدادی عین‎الدوله و کارگزاران دولتی او، به سرعت با قانون عدلیه‎ او به مخالفت پرداخته‎اند. نویسنده بر آن است تا با استفاده از منابع اولیه تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، قانون عدلیه عین‎الدوله و اصول و مواد آن را مورد نقد و بررسی قرار داده، علل و عوامل عدم‎پذیرش آن را پیدا کند. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که مخالفت رهبران انقلابی و مردم با قانون عدلیه عین‎الدوله، به علت سوءپیشینه‎ و خودکامگی عین‎الدوله و کارگزارانش در نظام سیاسی ایران بوده است. از سوی دیگر، آزادیخواهان در اوج شور انقلابی، تمایلی به مصالحه با حکومت نداشتند و خواستار حفظ انسجام، یکپارچگی و جلوگیری از رکود جنبش عدالت‎خواهی خود بودند.

کلیدواژه ها:

قانون عدلیه ، انقلاب مشروطیت ، عین‎الدوله ، وزارت عدلیه ، محاکم عدلیه