شناسایی نقش آموزش بر توانمندی سواد اطلاعاتی دانش آموزان بازمانده از تحصیل در استفاده از کتابخانه های دیجیتال و پایگاه های اطلاعاتی

هدف: سواد اطلاعاتی مجموعه ای از توانایی های یکپارچه است که شامل شناخت نیاز اطلاعاتی، درک چگونگی تولید و ارزش گذاری اطلاعات و استفاده از اطلاعات در ایجاد دانش جدید و مشارکت اخلاقی در تولید پژوهش است. درواقع سواد اطلاعاتی عبارت است از: توانایی مکان یابی، ارزیابی و استفاده از اطلاعات برای تبدیل شدن به یادگیرندگان مستقل مادام العمر. سایر پیامدهای آموزشی مرتبط با سواد اطلاعاتی شامل سواد سنتی، سواد رایانه، مهارت های پژوهش و مهارت های تفکر انتقادی است. هدف اصلی پژوهش شناسایی نقش آموزش بر توانمندی سواد اطلاعاتی دانش آموزان بازمانده از تحصیل در استفاده از کتابخانه های دیجیتال و پایگاه های اطلاعاتی است.روش پژوهش: در این مطالعه، روش پژوهش نیمه تجربی و نیز پیمایشی است. به این منظور، پس از مطالعات نظری و مطالعه پنج مهارت تدوین شده از استانداردهای سواد اطلاعاتی، مشترکات آن ها به عنوان الگوهایی برای ارزیابی، استخراج شد و پس از تعیین پایایی و روایی این الگو،کار تحلیل به انجام رسید. جامعه آماری پژوهش عبارت است از ۱۹۵ نفر دانش آموزان بازمانده از تحصیل در دو مدرسه (مدرسه مشتاق در کرمان و مدرسه پسرانه ارسلان در رفسنجان) که به دانش آموزان بازمانده از تحصیل خدمات آموزشی ارائه می دهند. حجم نمونه به روش تصادفی ساده به تعداد ۱۰۰ نفر انتخاب شد. بررسی ها در دو مرحله قبل و بعد از آموزش سواد اطلاعاتی در دوره یک ترم درسی مورد تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهه وارسی است که شامل پیام های سواد اطلاعاتی، در قالب ۵ مولفه و ۱۵ نشانگر تنظیم شد. روش سنجش روایی، روایی صوری و میزان پایایی با سنجش روش آلفای کرونباخ به میزان ۸۵۱/. محاسبه شد. سیاهه وارسی بر اساس مشاهده تکمیل شد.یافته ها: یافته های حاصل از پژوهش نشان داد که، میزان دسترسی دانش آموزان بازمانده از تحصیل به پایگاه های اطلاعاتی و کتابخانه های دیجیتال (پایگاه تبیان نت، کتابخانه دیجیتال کتابخانه ملی، کتابخانه دیجیتال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، و پایگاه اطلاعاتی خانه کتاب و ادبیات ایران) با میانگین ۹۳۵/۲ در سطح نسبتا مطلوب ارزیابی می شود. میزان مهارت دانش آموزان بازمانده از تحصیل درزمینه بازیابی اطلاعات از پایگاه های اطلاعاتی و کتابخانه های دیجیتال قبل از آموزش با میانگین ۱۲۵/۲ در سطح نامطلوب ارزیابی می شود. ولی میزان مهارت آن ها در زمینه بازیابی اطلاعات از پایگاه های اطلاعاتی و کتابخانه های دیجیتال بعد از آموزش با میانگین ۴۵/۲ در سطح نسبتا مطلوب قرار دارد. میزان مهارت دانش آموزان درزمینه استفاده از پایگاه های اطلاعاتی تمام متن در کتابخانه های دیجیتال با میانگین ۳۸/۲ در سطح نسبتا مطلوب ارزیابی می شود.نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان داد که در درس نامه های موردبررسی، به روش های جایابی، دستیابی و گزینش اطلاعات، جست وجوی کتابخانه ای و الکترونیکی بیشتر توجه شده است. ضرورت دارد تا دانش آموزان توانایی تشخیص منابع اطلاعاتی و معتبر را از منابع نادرست یاد بگیرند. همچنین توانایی جست وجوی اطلاعات شامل شناخت کلیدواژه ها، منطق بولی، فرمول بندی و کاربرد محدودسازی عبارت های جست وجو با انواع عملگرها نیز در قالب مهارت های سواد اطلاعاتی قابل ملاحظه است. آموزش درک بیان مسئله، آموزش بهره گیری از پایگاه های اطلاعاتی، استفاده صحیح از فناوری های اطلاعاتی و محیط وب، از زمره پیشنهادهای پژوهش است.

کلیدواژه ها:

آموزش ، بازیابی اطلاعات ، دانش آموزان ، سواد اطلاعاتی ، کتابخانه دیجیتال ، یادگیری