مکان یابی عرصه های مناسب عملیات اصلاح و مدیریت مرتع در حوزه آبخیز چاه تلخ سبزوار

سابقه و هدف مرتع داری، علم و هنر مدیریت و اداره مرتع بوده که در تصمیم گیری و برنامه ریزی برای حفظ، احیا و بهره برداری پایدار از آن لازم است مبانی فنی و مدیریتی، به موازات یکدیگر و متناسب با شرایط اکولوژیکی مرتع و شرایط اجتماعی و اقتصادی ذینفعان، به ویژه مرتع داران مورد توجه قرار گیرد. در بخش مبانی فنی همواره چند پروژه کلیدی شامل نهال کاری، قرق، مدیریت چرا، بذرکاری، بذرپاشی، کودپاشی، پی تینگ (چاله چوله کردن)، ری پینگ (شیارزدن) و کنتورفاروئینگ (ایجاد جوی پشته) پیش روی کارشناسان است که هریک معیارها و شاخص های خاص خود را دارد. با توجه به سطح وسیع و تنوع فیزیوگرافی و ژئومورفولوژی مرتع، هر ابزاری که بتواند با تلفیق شاخص ها، کارشناسان را در انتخاب پروژه های اصلاحی و احیایی کمک کند می تواند مفید باشد. هدف این پژوهش، بهره گیری از ابزار سامانه اطلاعات جغرافیایی برای مکان یابی عرصه های مناسب عملیات اصلاح و مدیریت مرتع، در حوزه آبخیز چاه تلخ است. مواد و روش ها در این پژوهش، ابتدا ضمن تیپ بندی مراتع مورد مطالعه و تعیین وضعیت و گرایش تیپ های گیاهی، روش مرتع داری برای هریک ارائه شد. برای تیپ هایی که دارای وضعیت عالی تا خوب بودند، روش مرتع داری تعادلی و برای تیپ هایی که دارای وضعیت متوسط بودند، روش مرتع داری طبیعی و به تبع آن، سیستم های چرایی توصیه شد. روش مرتع داری مصنوعی یا اصلاحی برای تیپ هایی در نظر گرفته شد که دارای وضعیت ضعیف و خیلی ضعیف بودند. در گام بعد، نقشه واحدهای همگن مقدماتی، از تلفیق نقشه های طبقات ارتفاعی، شیب و جهت تهیه گردید. سپس لایه تیپ های مرتعی با آن تلفیق و واحدهای همگن نهایی تهیه شد. با توجه به اطلاعات وضعیت و گرایش مراتع و شایستگی تولید تیپ های گیاهی، نقشه های زمین شناسی، خاک شناسی، هم باران، هم دما و منابع آب، خصوصیات هریک از واحدهای همگن، در محیط GIS استخراج گردید. با مدنظر قرار دادن معیارها و شاخص های اکولوژیکی و محیطی موثر به منظور اجرای عملیات اصلاح مرتع و مطابقت آنها با خصوصیات هر واحد همگن، نوع عملیات اصلاحی و مدیریتی مرتع، در هریک از واحدهای همگن پیشنهاد گردید و بر مبنای آن، نقشه عملیات مذکور، تهیه شد. در نهایت با روی هم گذاری نقشه عملیات اصلاح و مدیریت مرتع و سامان های عرفی، مدل مدیریتی مراتع منطقه، ارائه گردید. نتایج بر مبنای نتایج به دست آمده، سطح وسیعی از مراتع، دارای وضعیت ضعیف و خیلی ضعیف است که نیازمند اجرای مرتع داری اصلاحی می باشد. مدل مدیریتی حاصل، نشان داد که در ۶/۱۰ درصد از سطح مراتع، کنتورفارو، در ۳/۸ درصد، پیتینگ و در ۹/۵ درصد، ریپرینگ، قابل توصیه است. ضمن اینکه در ۳/۲۹ درصد از مراتع، مدیریت چرا و در ۶/۱۴درصد، قرق (جلوگیری از ورود دام) پیشنهاد می گردد. نتیجه گیری مدل ارائه شده در حوزه آبخیز چاه تلخ که با تلفیق لایه های وضعیت و گرایش مرتع، شایستگی تولید، کاربری اراضی، بافت و عمق خاک، طبقه ارتفاعی، شیب و جهت، خطوط هم دما و هم باران و نقشه سامان های عرفی، به دست آمد، می تواند نقش به سزایی در ارائه یک مدیریت جامع و همه جانبه ایفا کند. مدل مذکور، سبب دستیابی سریع و راحت به تمامی معیارها و شاخص های اکولوژیکی و محیطی موثر برای اجرای عملیات اصلاح و مدیریت مرتع می شود. در این راستا وزن دهی به شاخص ها و استفاده از ابزارهای تصمیم گیری چندمتغیره، می تواند نقش مهمی در انتخاب دقیق تر مکان های مناسب پروژه های اصلاحی و احیایی مرتع ایفا نماید.

کلیدواژه ها:

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) ، روش های مرتع داری ، وضعیت مرتع ، ویژگی های محیطی و اکولوژیکی