آنالیز فیتوشیمیایی گیاه دارویی ارکیده خاکزی (Orchis simia) در مرحله گلدهی

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: Orchis simia یکی از گیاهان دارویی خانواده Orchidaceae است که غده های آن در سراسر جهان تجارت می شود. بخش های غیرقابل فروش این گیاهان معمولا دور ریخته می شوند (مثلا گل آذین، برگ و ساقه ) و مقدار زیادی زیست‎توده استفاده نشده تولید می کنند. اثرات دارویی گیاهان معمولا از ترکیب متابولیت های ثانویه موجود در آن ها حاصل می شود. شناسایی و کمی‎سازی متابولیت های ثانویه نقش مهمی در بهره برداری از پتانسیل دارویی گیاه خواهد داشت. ارکیده ها در محیط ها و زیستگاه‎های مختلفی رشد می کنند که عمدتا به‎دلیل وجود مجموعه ای از متابولیت های ثانویه منحصربه فرد است که به این گیاهان کمک می کند تا شرایط استرس زا را تحمل کنند. بنابراین، این گیاهان به‎دنبال رویکردهای سنتی به عنوان منبع مهمی برای اکتشاف زیستی مطرح شده اند . تعدادی از ترکیبات به‎دست آمده از قسمت های مختلف ارکیده حاکی از فعالیت بیولوژیکی است. آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، فنانترن ها، ترپنوئیدها، مشتقات بی بنزیل و سایر ترکیبات فعال بیولوژیکی در ارکیده ها گزارش شده است. بررسی حاضر به شناسایی مواد فیتوشیمیایی موجود در ارکیده Orchis simia می پردازد. مواد و روش ها: برای بررسی فیتوشیمیایی اندام های گل آذین، برگ و ساقه ارکیده سیمیا به طور جداگانه، پس از جمع آوری نمونه ها از طبیعت و جدا سازی اندام های برگ، ساقه و گل آذین و سپس شستشوی اولیه با آب و خشک کردن در سایه، هر یک از اندام ها به طور مجزا پودر شده و عصاره متانولی با روش اولتراسونیک و سانتریفیوژ استخراج شد و ارزیابی فنل کل (TPC) با روش فولین سیکالچو و تعیین ظرفیت آنتی اکسیدان کل (TAC) با روش  FRAPو برآورد کمی و کیفی ترکیبات اصلی با روش HPLC و  LC-MSانجام شد. یافته ها: تجزیه و تحلیل کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) و کروماتوگرافی مایع- طیف سنجی جرمی (LC-MS) نمونه های O. simia منجر به جداسازی ۲۸ متابولیت ثانویه (۴ ترکیب مشتقات بی بنزیل، ۸ ترکیب فنولیک و فلاونوئید و ۱۶ ترکیب آلکالوئید) شد. ترکیبات فنولیک و فلاونوئید شناسایی شده در ارکیده سیمیا شامل بنزوئیک اسید، کافئیک اسید، ام-کوماریک اسید، روتین، لوتئولین، کامفرول، کوئرسیترین و کوئرستین بود. به موازات آن، مقادیر فنل کل و ظرفیت آنتی اکسیدان کل عصاره ها نیز اندازه گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده های به‎دست آمده نشان داد که نمونه های برگ، ساقه و گل آذین تفاوت معنی داری در سطح ۱ درصد با یکدیگر از نظر میزان فنل کل و ظرفیت آنتی اکسیدان کل دارند. در بین اندام های مورد مطالعه، عصاره گل آذین از نظر ۲۸ متابولیت ثانویه و همچنین فنل کل و ظرفیت آنتی اکسیدان کل، برتر از سایر بافت های مورد مطالعه بود. همچنین، نتایج مقایسه میانگین نشان داد که مقدار ترکیبات فنل و ظرفیت آنتی اکسیدان کل در اندام های مختلف گیاه Orchis simia یکسان نیست و در ۳ گروه مختلف قرار گرفتند. بیشترین میزان فنل کل (۱۳۸/۶۵ میلی گرم معادل اسید گالیک بر گرم وزن خشک) در گل آذین ارکیده مشاهده شد. همچنین بالاترین و کمترین میزان ظرفیت آنتی اکسیدان به‎ترتیب مربوط به نمونه های گل آذین (۷۷/۵۸ میکرومول بر گرم وزن خشک) و ساقه (۵۳/۲۴ میکرومول بر گرم وزن خشک) به‎دست آمد. از بین نمونه های برگ، ساقه و گل آذین O. simia، ساقه آن دارای بالاترین میزان مشتقات بی بنزیل بود. بیشترین میزان ترکیبات فرار شناسایی شده در عصاره ها از نوع کریزوتوکسین (Chrysotoxin) به‎میزان (۲/۲۸۶ میکرو گرم بر میلی لیتر) بود که در ساقه رویت شد. درحالی که سایر ترکیبات فرار مانند ترکیبات گیگانتول (Gigantol) و موسکاتیلین (Moscatilin) به‎میزان کمتری به‎دست آمد و کریپیداتین (Crepidatin) در ساقه بسیار ناچیز (۰/۲۱۳ میکرو‎گرم بر میلی لیتر) و در برگ و گل آذین شناسایی نشد. بیشترین میزان ترکیبات آلکالوئید شامل تتراندرین (۴۷/۲۰ نانو گرم بر میلی لیتر) و در گل آذین به‎دست آمد. کوکسولین (Cocsuline)، ترکیب آلکالوئید مشترک در تمامی اندام های مورد مطالعه بود و بیشترین مقدار این ترکیب در گل آذین (۳۰/۵۴ نانو گرم بر میلی لیتر) و سپس در ساقه (۲۸/۸۱ نانو گرم بر میلی لیتر) شناسایی شد. ۵ ترکیب آلکالوئید شامل (Isotetrandrine، (+)-thalmirabine ، Dimethyltubocurarine،Pheanthine  وThalidasine ) فقط در برگ و ۴ ترکیب شامل (Gyroamericine، Racemosidine C، Chondrofoline و Thalfoetidine) در ساقه و ۵ ترکیب شامل (+)-angchibangkine)، (+)-۱۲-O-methyltricordatine، Baluchistine، (+)-Tubocurarine chloride  و Penduline) در گل آذین ارکیده O. simia شناسایی شدند که از بین آن ها، ترکیبات موجود در گل آذین ارکیده، بیشترین مقدار را به‎خود اختصاص دادند. نتیجه گیری: آگاهی مناسب از ترکیب شیمیایی گیاه منجر به درک بهتر ارزش دارویی احتمالی آن می شود. بنابراین در این پژوهش، مقدار ترکیبات بیوشیمیایی و ظرفیت آنتی اکسیدان عصاره ها در اندام های برگ، ساقه و گل آذین ارکیده سیمیا مطالعه شد. طبق  نتایج این پژوهش، گل آذین O. simia منبع بالقوه ظرفیت آنتی اکسیدان، فنل و آلکالوئید است که نقش دارویی مهمی خواهند داشت. متابولیت های ثانویه به دست آمده از این گیاه برای اولین بار گزارش می شوند و برای پیشرفت ها و کاربردهای دارویی جدید در آینده مفید خواهند بود. همچنین، این مطالعه به کاهش ضایعات ارکیده مورد مطالعه در تولید صنعتی کمک خواهد کرد، زیرا اندام های هوایی آن می تواند برای اهداف دارویی مورد بهره برداری قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

Antioxidant capacity ، Extract ، HPLC ، Orchid plant ، Secondary metabolites ، Total phenol ، ظرفیت آنتی اکسیدان ، عصاره ، فنل کل ، گیاه ارکیده ، متابولیت های ثانویه ، HPLC