ارزیابی تنوع ژنتیکی گاودانه (Vicia ervilia L.) در شرایط مطلوب و تنش کمبود آب با استفاده از روش های آماری چند متغیره

سابقه و هدف: گاودانه با نام علمی Vicia ervilia L. یکی از محصولات دانه ای از خانواده بقولات می باشد. این گیاه در ایران یکی از حبوبات قدیمی در شمال و شمال غرب کشور است و به صورت تناوب با محصولات غلات رشد می کند. گاودانه حاوی انرژی و پروتئین است که آن را به یک منبع اقتصادی بالقوه برای جیره طیور تبدیل می کند. خشکی مهمترین تنش غیر زیستی و مهم ترین عامل محدود کننده رشد محصولات زراعی می باشد و به طور تقریبی تولید را در ۲۵ درصد از زمین های جهان کاهش می دهد. از سوی دیگر مقاومت گیاه در برابر آفات، بیماری ها و تنش های محیطی بستگی زیادی به تنوع ژنتیکی دارد. به این منظور، بررسی تنوع ژنتیکی ۱۵ ژنوتیپ گاودانه همراه با توده بومی کرمانشاه با استفاده از روش های تجزیه چند متغیره مورد مطالعه قرار گرفت.مواد و روش ها: پانزده ژنوتیپ گاودانه به همراه توده بومی کرمانشاه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه رازی، کرمانشاه در دو شرایط بدون تنش و تنش کمبود آب در سال ۱۳۹۵-۱۳۹۴ مورد مطالعه قرار گرفت. صفات مورد اندازه گیری شامل ویژگی های فنولوژیک، مورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد بود. تجزیه واریانس مرکب با استفاده از نرم افزار SAS ۹.۱ با فرض ثابت بودن اثر ژنوتیپ و مکان انجام شد. تجزیه همبستگی، تجزیه علیت، تجزیه به عامل ها و تجزیه خوشه ای نیز با استفاده از نرم افزار SPSS ۱۶ انجام شد.یافته ها: تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر محیط بر تمامی صفات به جز تعداد زیر شاخه ها معنی دار بود. نتایج ضریب همبستگی نشان داد که بین عملکرد در شرایط بدون تنش و صفات تعداد شاخه فرعی، تعداد دانه در نیام، تعداد نیام در بوته و تعداد دانه در بوته همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت همچنین بین عملکرد در شرایط تنش و صفات تعداد دانه در نیام و تعداد دانه در بوته همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده شد. نتایج تجزیه علیت نیز نشان داد که در شرایط بدون تنش، تعداد نیام در بوته بیشترین تاثیر مستقیم (۵۴/۰) را بر عملکرد دانه داشت. در شرایط تنش، تعداد دانه در نیام بیشترین تاثیر مستقیم (۶۹/۰) را بر عملکرد دانه داشت. تجزیه به عامل ها در شرایط بدون تنش منجر به شناسایی سه عامل شد که در مجموع ۵۹/۷۶ درصد از کل تنوع داده ها را به خود اختصاص دادند. در محیط تنش چهار عامل شناسایی شد که ۹۶/۸۵ درصد از کل تنوع داده ها را توجیه کردند. در شرایط بدون تنش، ویژگی های فنولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد از عوامل مهم و تعیین کننده کل تغییرات و تنوع بودند. در تجزیه خوشه ای در شرایط بدون تنش و در شرایط تنش، ژنوتیپ های مورد بررسی در سه گروه قرار گرفتند. فرآیند گروه بندی ژنوتیپ ها در دو شرایط بدون تنش و تنش کم آبی تا حدودی متفاوت بود.نتیجه گیری: در مجموع به نظر می رسد که روند گروه بندی متفاوت ژنوتیپ های گاودانه در دو محیط دارای تنش و بدون تنش ناشی از واکنش متفاوت نمونه های ماشک به تنش کمبود آب است. در شرایط تنش کم آبی که از اواخر گل دهی به بعد رخ می دهد، می بایست زودرسی همراه با رشد رویشی مناسب برای دستیابی به عملکرد بالاتر مورد توجه قرار بگیرد. ژنوتیپ های ۱۳ و ۲ به عنوان ژنوتیپ های نسبتا زودرس و برتر در هر دو محیط واجد و فاقد تنش کمبود آب آخر فصل شناسایی شدند.

کلیدواژه ها:

تنش کم آبی ، تنوع ژنتیکی ، روش های تجزیه چند متغیره ، گاودانه