اثرهای بازدارندگی از تخم ریزی و تخم کشی سه گونه مرزه بومی ایران روی شب‎پره مدیترانه ای آرد (Ephestia kuehniella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae))

سابقه و هدف: با توجه به خسارت بالای آفات انباری و اثرهای نامطلوب سموم شیمیایی، استفاده از ترکیبات گیاهی یکی از بهترین گزینه ها برای کنترل آفات انباری محسوب می شود. اسانس ها، دسته ای از ترکیبات موثر گیاهی هستند که دارای اثر تدخینی بالایی می باشند. در این پژوهش اثر بازدارندگی از تخم ریزی و تخم کشی اسانس سه گونه مرزه بومی روی شب پره آرد (Ephestia kuehniella) بررسی شد، تا اسانس مرزه ای که دارای بالاترین خاصیت حشره کشی است، انتخاب شود. مواد و روش ها: ابتدا سه گونه مرزه بومی به نام های مرزه خوزستانی (Satureja khuzistanica Jamzad)، مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) و مرزه ماکرانتا (Satureja macrantha C. A. Mey.) جمع آوری شده و بعد از خشک شدن به روش تقطیر با آب اسانس گیری شدند. هر سه اسانس برای تعیین ترکیبات شیمیایی با دستگاه کروماتوگرافی گازی و دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل شده به طیف سنجی جرمی تجزیه شدند. آزمایش به صورت طرح کاملا تصادفی در شرایط آزمایشگاهی (۱±۲۷ درجه سلسیوس، ۱۰±۶۵% رطوبت نسبی و ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی) بررسی شد. به دلیل بررسی اثر بازدارندگی تخم ریزی، از یک جفت حشره کامل نر و ماده یک روزه استفاده شد و چهار روز بعد از اسانس دهی تعداد تخم های گذاشته شده شمارش شدند. همچنین برای تخم های یک روزه، از هر اسانس ۳ غلظت شامل ۳، ۱۲ و ۲۵ میکرولیتر بر لیتر هوا استفاده گردید و پس از ۹۶ ساعت بعد از اسانس دهی، درصد تفریخ تخم محاسبه شد. آزمایش در ۵ تکرار انجام شد. نتایج: نتایج نشان داد که کارواکرول ترکیب اصلی در مرزه خوزستانی (S. khuzistanica) را تشکیل می داد و در حدود ۹۱.۵% بود. تیمول (۴۸.۶%)، پارا-سیمن (۲۱.۹%) و گاما-ترپینن (۱۸.۶%) بیشترین مقدار ترکیبات را در مرزه سهندی (S. sahendica) داشتند و ترکیبات اصلی در اسانس مرزه ماکرانتا (S. macrantha) پارا-سیمن (۵۹.۵%)، گاما-ترپینن و تیمول (۱۳.۵%) بود. هر سه اسانس، دارای خاصیت بازدارندگی از تخم ریزی بودند که میزان بازدارندگی از تخمریزی با افزایش غلظت اسانس، افزایش یافت. غلظت های مختلف از سه اسانس مرزه نشان داد که میزان بازدارندگی از تخم ریزی در غلظت یک میکرولیتر برای اسانس مرزه خوزستانی، ۵۳.۷% و برای مرزه سهندی و ماکرانتا حدود ۴۰% بود. مقدار ۵۰% بازدارندگی از تخم ریزی برای دو اسانس دیگر با غلظت ۳ میکرولیتر مشاهده شد. از میان اسانس های مورد بررسی، مرزه خوزستانی بیشترین کشندگی و بازدارندگی از تخمریزی را روی شب‎پره مدیترانه ای آرد نشان داد که دلیل آن مربوط به محتوای بالای کارواکرول مرزه خوزستانی نسبت به دو گونه دیگر مرزه است. برخلاف اثر حشره کشی کم اسانس S. macrantha، اثر بسیار خوبی را روی خاصیت بازدارندگی از تخم ریزی داشت. نتیجه گیری: هر سه اسانس مرزه اثرهای خوب تخم کشی و ممانعت از تخم ریزی داشتند اما اسانس S. khuzistanica در کمترین غلظت خواص تخم کشی و بازدارندگی از تخم ریزی بهتری نسبت به S. sahendica و S. macrantha داشت که اثرگذاری در دوزهای کمتر اسانس، از نظر اقتصادی نیز توجیه پذیرتر است. براساس نتایج این تحقیق، اسانس مرزه های بومی ایران توانایی کنترل آفات انباری را دارد، تنها فراریت بالا و نامحلول بودن در آب محدودیت اصلی در استفاده گسترده از اسانس ها می باشد. با این حال، اسانس نانو کپسول شده از طریق رهایش کنترل آن، بر محدودیت های استفاده از اسانس های گیاهی در انبار غلبه می کند. بنابراین مطالعات بیشتری برای استفاده از اسانس ها در کنترل آفات با استفاده از این روش مورد نیاز است.

کلیدواژه ها:

Satureja khuzistanica ، S. sahendica ، S. macrantha ، شب‎پره مدیترانه ای آرد ، ممانعت از تخم ریزی ، تخم کشی