احیای بافت های کهن و فرسوده، احیای فرهنگ و تاریخ شهرهای ایرانی

شهر، امروزه به عنوان یکی از عظیم ترین دستاوردهای فرهنگ و تمدن و یکی از فرگیرترین پدیده های اجتماعی عصر حاضر مطرح است .(حسامیان و همکاران،۱۳۷۶: ۳). کیفیت های محیطی از مهم ترین موضوعات مدنظر در طرح های توسعه شهری و مهم تر از آن، پروژه های نوسازی بافت های فرسوده شهر می باشد. فرسودگی از مهم ترین مسایل در فضای شهرهاست که سبب عدم تعادل، بی سازمانی و بی قوارگی شهرها می شود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی ، افول حیات شهری و روزمرگی حیات شهری کمک می کند. این عامل با کاهش عمر اثر و با شتاب کم و بیش تند، به سمت نقطه پایانی خود حرکت می کند. وجود بافت وبنا های با ارزش فرهنگی و تاریخی این مرز و بوم و سابقه تمدن شهرسازی و معماری در ایران، میراث گران بهایی است که حفظ ومرمت و احیای آن ها به ارزش های تاریخی و تمدن بشریت و به غرور ملی و فرهنگ و افتخارات به عنوان پشتوانه بزرگ علمی کشور، هویت می بخشد. مراکز شهرها با ویژگی های تاریخی و بناهای سنتی ، ارزشمندترین آثار به جای مانده از ادوار گذشته و هویت اجتماعی ، فرهنگی هر شهر و کشوری محسوب می شوند. (حبیبی ، پوراحمد، مشکینی ،۱۳۸۶: ۱۶۴).مقاله حاضر به روش توصیفی - کتابخانه ای و گردآوری منابع دسته اول از کتب و مجلات معتبر تهیه شده است و نشان می دهد که علیرغم وجود برنامه های متنوع و طرح های سامان دهی بافت های فرسوده شهری در کشور، اما برای احیای این بافت ها، اهتمام کافی صورت نگرفته است . در صورت بی توجهی بیش از پیش مسیولین مربوطه به بافت های ارزش مند شهرها، در مسیر نابودی کامل قرار خواهند گرفت و این یعنی تیشه به ریشه ی هویت و فرهنگ و تاریخ شهرهای ایران که خود زمانی الگوی شهرسازی و معماری شهرهای کشورهای مسمان نشین بودند. حفاظت از این گونه ارزش های سنتی و تاریخی در چهارچوب مرمت ، احیا، باززنده سازی و نیز حفظ اصالت معماری و شهرسازی ، به معنای حفاظت از فرهنگ جامعه است . بنابراین رویکرد و هدف اصلی مقاله ، حفظ واحیا ساختار فرهنگی ، تاریخی و معماری در شهرهای کشور است ، شهرهایی که دارای بافت های سنتی ، کهن ، ارزش مند اما در حال فرسودگی و فراموشی اند. شهرهای ایران در طول دوره های تاریخی ، با تکیه بر هنر، خلاقیت و ابتکارات ملی و حفظ و نمایش اصالت ایرانی به صورت درون زا، به رشد و بالندگی و تکامل رسیده بودند که متاسفانه در طول چند دهه اخیر به کلی دگرگون شدندوخصوصیات کالبدی ، ارزش های فرهنگی ، ویژگی های اجتماعی ، هنری و تاریخی خود را از دست دادند. با پذیرش سبک مدرن و تبعیت از الگوهای غربی در دهه ۱۳۰۰ خورشیدی ، تغییرات جدیدتری در این راستا آغاز گردید. شهرهای ایران در آن سال ها با تقلید از غرب و دنیای سرمایه داری ، الگوهای برون زا را پذیرفتند و بافت قدیمی خود را از هم گسیخته دیدند و در پی آن مشکلات عدیده ای مانند تراکم جمعیت ، انواع آلودگی ، حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران، پدیدار گشت . حتی تهیه طرح های جامع شهری به خاطر پیروی از شیوه های غربی و به خاطر آن که این طرح ها با برنامه ریزی در سطوح ملی ، منطقه ای ، شهری ومحلی کشورمان همخوانی نداشت ، نتوانستند نتایج مفید و مثمرثمری داشته باشند. اقدامات و برنامه های شهرسازی کشور، بدون هیچ توجهی موجبات نابودی ارزش های سنتی و یادگاران فرهنگ اصیل ایرانی در شهرهای کشورمان را فراهم آورد. طرح های بهسازی و نوسازی بافت های کهن ایران تا دهه هفتاد، بیش تر در چهارچوب طرح های جامع و تفصیلی صورت می گرفت اما در ۳۰ سال اخیر به شکل طرح های باززنده سازی ، طراحی ، سامان دهی ، نوسازی و غیره توسط سازمان های مختلف صورت گرفته است که هنوز هیچ کدام از این طرح ها به اهداف خود دست نیافته اند. (حبیبی ، پوراحمد و مشکینی ، ۱۳۸۶: ۲۲۲ و ۲۲۳)

کلیدواژه ها:

بافت کهن و فرسوده ، بهسازی ، بازسازی ، نوسازی ، طرح های توسعه شهری ، معماری و شهرسازی