بررسی چندمعنایی فعل «بستن» بر اساس طرحواره های تصویری

پژوهش حاضر کوششی است برای تحلیل چندمعنایی فعل «بستن» با بهرهگیری از ابزار نظری مطرح در معنیشناسی شناختی. معانی فعل «بستن» به روش کتابخانهای از فرهنگهای سخن، دهخدا، فرهنگ فارسی صدری افشار، فرهنگ فارسی گفتاری و البته، فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی گردآوری و با هم مقایسه شد. در پژوهش حاضر، از روش تحلیل کیفی برای توصیف معانی و تعیین چگونگی ارتباط معانی یادشده استفاده شده است. به این منظور، ابزار نظری طرحوارههای تصویری در چارچوب معنیشناسی شناختی و به طور خاص، مدل پیشنهادی جانسون و شرح و بسط آن از سوی ایوانز و گرین و ایوانز به کار گرفته شده است. تحلیل معانی طرحوارهای فعل «بستن» نشان میدهد که از میان ۲۴ معنی، ۱۱ مورد طرحواره نیرو داریم که به طور خاص ایجاد مانع با ماهیتی فیزیکی یا انتزاعی را نشان میدهند و ۱۸ مورد طرحواره پیوند با ماهیت فیزیکی یا انتزاعیدر تحقق معنایی فعل «بستن» داریم. در یک مورد نیز، افزون بر طرحواره پیوند، امکان قائل شدن به طرحواره انشعاب وجود داشت. این در حالی است که ملاحظات ریشهشناختی نشان میدهند فعل «بستن» از یک ریشه واحد مشتق شده و به صورت کنونی خود درآمده است و آن، band در فارسی باستان و اوستایی و bandh در سنسکریت بوده است. این امر وجود طرحوارههای متفاوت غیرمرتبط را مجاز نمیدارد. علت آن است که باتوجه به زمینهسازی طرحوارههای تصویری برای تشکیل معانی به دلیل ماهیت پیشمفهومی آنها، در صورت نبود ارتباط بین عناصر پیشمفهومی، ارتباط میان معانی از دست میرود. در پژوهش حاضر استدلال میشود که طرحوارههای متداعی با معانی، ارتباط میان معانی فعل «بستن» را چگونه نشان میدهند.

کلیدواژه ها:

معنی شناسی شناختی ، طرحواره تصویری ، طرحواره گردانی ، چندمعنایی ، ارتباط معنایی