ظهور عرفان در خط نستعلیق

خوشنویسی از مهم ترین و تاثیرگذارترین هنر های سنتی ایران در دوران اسلامی است. هنر های سنتی هر جامعه ریشه در الهیات حاکم برآن جامعه دارند. قرن های هفتم تا نهم در تاریخ خوشنویسی از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار است، اوج تکامل اقلام سته و همچنین مبانی نظری و زیباشناسی خوشنویسی هم در این قرن ها است. مبانی نظری عرفان که در این دوران هاست، در شکل گیری مبانی نظری خوشنویسی موثر بوده است. رابطه عرفان و خوشنویسی به صورت ارتباطی با نسبت روح و جسم تعریف می-شود و ظهور نحله های فکری مانند مکتب ابن عربی و فرقه های عرفانی مسلک مانند حروفیه و غیره و هم زمان بودن این ها با وضع خوشنویسی نستعلیق و تاثیری که این جریان ها بر هم می گذارند غیر قابل انکار است. تاثیر فرقه حروفیه به تعمق در حروف باز می گردد، فارغ از اعتبار حرف در کلمه که از سده های نخستین اسلام آغاز می شود. هر چند ایجاد ساحت معنوی برای حروف و اعداد سابقه ی طولانی دارد، ولی تقریبا از قرن چهارم است که تکوین این ساحت را شاهد هستیم و تاثیر حروف در میان اهل عرفان به خصوص از ابتدای قرن هفتم مورد توجه قرار گرفت، از همین زمان و از ابعادی دیگر نیز ارتباط نزدیکی میان خط و عرفان به وجود آمد. با تاثیر از این رابطه شخصیت خوشنویس تعریف دیگری می پذیرد و در نهایت در ماهیت اصلی خوشنویسی به عنوان تجلی از درک معرفت حضرت حق و انسان سالک به عنوان صفا و شان بروز و ظهور می یابد.

کلیدواژه ها:

عرفان ، خوشنویسی ، نستعلیق ، صفا ، شان ، حروفیه