تاملی بر نسبت وجود و زیبایی در آراء صدرالمتالهین شیرازی

حکیم و عارف برجسته و نامور مسلمان ایرانی ، صدرالمتالهین شیرازی، همچون دیگر بزرگان عرفان و تصوف اسلامی- ایرانی، به مقوله ی زیبایی نظر ویژه دارد و حضرت حق تعالی را زیبایی و جمال مطلق دانسته و عشق را زاییده ی زیبایی برمیشمرد. وی تمام اجزاء هستی را دارای حسن و جمال می پندارد و با دیدگاهی وحدت وجودی، کل وجود را جلوه ای از آن جمال لایتناهی می داند. در نوشتار پیش رو قصد بر این است تا آراء صدرالمتالهین شیرازی در باب زیبایی و هنر مورد تامل واقع گردد. در این مسیر پس از نیم نظری بر ارکان حکمت متعالیه، نسبت زیبایی و وجود مورد مطالعه قرار میگیرد و سپس عشق و زیبایی و انواع، احکام و همچنین منشا زیبایی در آراء ایشان مدنظر قرار می گیرد و در این رهگذر مسائلی چون نقش قوه ی خیال و عالم خیال منفصل و مسئله اسفار اربعه در اندیشه های وی مورد نظر واقع گردیده و در نهایت هنر از منظر او و نسبت آن با عالم خیال منفصل مورد تامل قرار می گیرد. نوشتار حاضر به شیوه ای توصیفی-تحلیلی و با روش کتابخانه ای و فیش برداری از منابع موجود صورت پذیرفته است. آنچه از این نوشتار حاصل میشود دریافت این موضوع است که ملاصدرا با دیدگاهی عرفانی نسبت به مسئله زیبایی، سرآغاز جمال را حق تعالی میداند و وجود و نور را نیز حاصل آن سرچشمه زیبایی می پندارد و این دو را در نهایت عین زیبایی بشمار می آورد. زیبایی از منظر صدرا مطلق است نه مشروط و نسبی، در عین حال از آنجایی که شرط زیبایی، وجود داشتن است لذا هرچه وجود دارد خیر و زیباست. به داوری صدرا منشا هنر خلیفه ا... بودن انسان است و هر انسانی بنا به ظرفیت خود از وصف خلیفه ا... بودن، از آن کمال نور و زیبایی بهره مند میشود. صدرا از هنر با دو عنوان «صنایع لطیفه» و « صنایع دقیقه» نام می برد و حقیقت هنر را در ساحت انسانی، جلوه ای مثالی و مجازی از اصل حقیقت هنر در ساحت ربوبی میداند و هنر را به عنوان فراروی انسان و البته متقرر در ساختار وجودی انسان می نگرد که اگر این امکان کشف شود عالم هنر در ساحت انسانی محقق میشود.

کلیدواژه ها:

ملاصدرا ، اصالت وجود ، اصالت زیبایی ، اسفار اربعه ، قوه خیال