ارزیابی اثرات فعالیت های نو زمین ساخت بر نمایه های شکل حوضه (مطالعه موردی: زیر حوضه های زنجان رود)

استقرار رژیم تنشی معاصر در هر منطقه، نو زمین ساخت آن منطقه محسوب می شود. بررسی مورفولوژی حوضه ها با کمک نمایه های مختلف یکی از روش های برآورد وضعیت نوزمین ساخت آن منطقه می باشد که در دو دهه اخیر موردتوجه محققان بوده است. هدف این پژوهش، بررسی رابطه نو زمین ساخت و شکل حوضه های زنجان رود و مقایسه آن ها می باشد. زمین شناسی، توپوگرافی، لایه رقومی ارتفاع (DEM) دادهای پژوهش و نرم افزارهای GIS، WMS و Microsoft Ecxel نیز ابزارهای مفهومی پژوهش را تشکیل داده اند. نتایج نشان می دهد که بر اساس نمایه شکل حوضه (Bs)، ۸ زیر حوضه با بالاترین ارقام در پهنه شمال غربی حوضه قرار داشته و حاکی از بالاترین سطح دخالت نوزمین ساخت این بخش از حوضه اصلی می باشد. قرار گرفتن ۵ زیر حوضه با نمایه بالاتر از ۴ در پهنه شمال غرب نیز می تواند تقویت کننده این فرضیه باشد. زیرا سطح فعالیت نوزمین ساختی در نیمه غربی نسبت به نیمه شرقی حوضه بالاتر است. این نتایج با پراکنش گسل های فعال منطقه نیز همخوانی دارد. در این میان، ۱۸زیرحوضه با سطح پویایی پایین، در نیمه جنوب شرقی حوضه فراوانی بیشتری دارند. همچنین تحلیل ها نشان داد که ضلع جنوب شرقی ازنظر پویایی و دخالت زمین ساخت فعال در رده سوم قرار داشته و درنهایت ضلع شمال شرقی دارای پایین ترین سطح فعالیت نو زمین ساختی است. این پژوهش برای نخستین بار تمامی زیرحوضه-های زنجان رود را از منظر نو زمین ساخت و شکل حوضه ها موردبررسی قرار داده و مشخص کرد که شکل زیرحوضه ها در پهنه شمال غرب حوضه زنجان رود بیشتر متاثر از زمین ساخت بوده و از طرفی نمایه های مختلف همبستگی بالایی نداشته و به طور مجزا نتایج بهتری نشان می دهند.نتایج و بحثدر راستای اهداف تعیین شده برای مطالعه حاضر، ابتدا شکل زیرحوضه­های موردمطالعه با استفاده از نمایه­های مختلف کمی سازی شد. سپس وضعیت ظاهری زیرحوضه­ها با استفاده از نمایه­های مختلف شکل حوضه ارزیابی و در ادامه نمایه­های مختلف شکل حوضه از نظر همخوانی در نتایج مربوط به زمین ساخت بررسی شدند. درنهایت نیز نو زمین ساخت زیرحوضه­ها با بهره­گیری از نتایج نمایه­های شکل حوضه و اطلاعات مربوط به گسل­های منطقه برآورد شده است. طبق ارقام به دست آمده نمایه­ها، زیر حوضه کزبر دارای بیشترین حد کشیدگی است که به همراه ۷ زیر حوضه با کشیدگی بسیار بالا در نیمه غربی حوضه زنجان­رود تجمع یافته­اند. از میان ۱۸ زیر حوضه با نمایه شکل ۲ تا ۳، فراوانی زیرحوضه­های این رده از نمایه شکل در نیمه جنوب­شرقی حوضه بیشتر است. از تعداد ۸ زیر حوضه با نمایه شکل کمتر از ۲ در نیمه شرقی حوضه زنجان­رود ۱ زیر حوضه در پهنه شمالی و ۷ زیر حوضه در پهنه جنوبی حوضه قرار دارند که در نیمه جنوب­شرقی متمرکز شده اند. زیر حوضه موسوم به بالادست به دلیل پوشش سرشاخه­های حوضه در مقیاس وسیع و نامتداول بودن شکل و در نتیجه قابل قیاس نبودن آن با سایر زیرحوضه­ها، در طبقه­بندی لحاظ نشده است.نتیجه­گیرینتیجه حاصل از طبقه­بندی نمایه­ها نشان داد که تمرکز زیرحوضه­های با کشیدگی و در نتیجه با تحرک نوزمین­ساختی بالا در محدوده شمال­غربی حوضه زنجان­رود و به­ویژه در پهنه شمالی این قسمت از حوضه است. این یافته تحقیق با آخرین نقشه تهیه شده از گسل­های فعال منطقه همخوانی دارد که در آن تمرکز گسل­های فرعی (ازجمله گسل سهرین، گسل قره­چریان و گسل کناوند) در قسمت شمال غربی حوضه می­باشد. طبق نتایج به دست آمده از بررسی شکل حوضه­ها، ضلع جنوب غربی حوضه زنجان­رود دارای سطح متوسط فعالیت نو زمین ساخت است که این یافته در کنار نتایج مربوط به قسمت شمال­غربی می­تواند تقویت کننده فرضیه فعال­تر بودن نیمه غربی حوضه زنجان­رود نسبت به نیمه شرقی آن باشد. ضلع جنوب شرقی حوضه نیز دارای سطح تحرک زمین­ساختی متوسط بوده و نسبت به پهنه شمال­شرقی حوضه تحرک نوزمین­ساختی بالاتری دارد. همان طور که پژوهش­های پیشین نیز نشان داده­اند گسل­های متعددی در مورفولوژی منطقه دخیل هستند.

کلیدواژه ها:

زنجان رود ، زیر حوضه ، نمایه شکل ، نو زمین ساخت