پایش ده‎ ساله ترکیب پوشش گیاهی پارک جنگلی سی ‎سنگان قبل و بعد از طغیان آفت شب ‎پره شمشاد (Cydalima perspectalis Walker)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: شمشاد هیرکانی (PojarkBuxus hyrcana ) تنها گونه از جنس شمشاد و از معدود درختان پهن برگ همیشه سبز جنگل های هیرکانی است. هرچند شمشاد در لیست قرمز گیاهان ایران در طبقه حفاظتی در معرض خطر (Endangered) معرفی می‎شود اما انهدام بخش عمده‎ای از جنگل‎های شمشاد ناحیه هیرکانی از یک­ سو به دلیل تخریب رویشگاه و تغییر کاربری زمین در طول دهه‎های گذشته و از سوی دیگر بروز بیماری قارچی سوختگی برگ شمشاد و مهم‎تر از آن طغیان آفت شب‎پره که در طی مراحل استقرار، این گونه ابتدا اپیدرم برگ را مورد تهاجم قرار داده و سپس برگ های کامل و پوست تنه شاخه و ساقه را مورد استفاده قرار می‎دهد سبب شده است تا سطوح وسیعی از این جنگل­ها (بیش از ۸۰-۹۰ درصد آن‎ها) نابود شده و بنابراین می‎توان اذعان داشت که در حال حاضر شمشاد هیرکانی در معرض انقراض (Critically Endangered) است. پژوهش حاضر در نظر دارد تا تاثیر فعالیت برگ‎خواری آفت شب‎پره شمشاد بر عملکرد پوشش‎گیاهی روزمینی را در دو دوره پایش ۱۳۹۰ (قبل از آفت شب پره شمشاد) و ۱۴۰۱ (بعد از آفت شب پره شمشاد) در ذخیره گاه شمشاد هیرکانی سی ‎سنگان را مورد ارزیابی قرار دهد. مواد و روش‎ها: نمونه‎برداری از ترکیب پوشش‎گیاهی در فصل پاییز برای ثبت پوشش پیش‎بهاره و فصل رویش هنگامی که انتظار می‎رود سهم عمده‎ای از ترکیب گیاهی در منطقه حضور داشته و به رشد کامل رسیدند در سال ۱۳۹۰ (قبل از شیوع آفت شب پره) و ۱۴۰۱ (پس از شیوع آفت شب پره) انجام شد. اندازه قطعات نمونه مطابق با اندازه قطعه نمونه پیشنهادی برای مطالعه ترکیب پوشش گیاهی رویش‎های جنگلی نواحی معتدله ۴۰۰ متر مربع (۲۰× ۲۰ متر) در نظر گرفته ­شد. در هر قطعه نمونه ابتدا فهرست کلیه گونه‎های گیاهی به تفکیک فرم رویشی ثبت شده و سپس وفور و غلبه (درصد تاج پوشش) گونه‎های گیاهی بر مبنای مقیاس براون - بلانکه ثبت شد. سپس با استفاده از منابع موجود شامل فلور ایرانیکا مجموعه فلورهای فارسی ایران و فلور رنگی ایران به‎طور دقیق مورد شناسایی قرار گرفتند. شکل زیستی گیاهان بر اساس رده‎بندی رانکایر تعیین شده و طیف زیستی ترسیم شد. اشکال زیستی گیاهان منطقه تعیین شده به‎منظور بررسی پراکنش جغرافیایی یا کورولوژی گیاهان ابتدا مناطق انتشار آنها با استفاده از منابع فلوری مذکور تعیین شده و بعد کوروتیپ گونه ها بر مبنای تقسیم‎بندی نواحی جغرافیایی و مناطق فلوریستیک زهری تقسیم گردید طیف پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نیز به‎صورت هیستوگرام ترسیم شد. یافته‎ها: نتایج نشان داد که تعداد ۵۲ گونه در سال ۱۳۹۰ و تعداد ۶۹ گونه در سال ۱۴۰۱ در پوشش روزمینی در ذخیره‎گاه شمشاد پارک جنگلی سی‎سنگان شناسایی شد، که ۴۹ گونه (۶۷ درصد) به‎طور مشترک در ترکیب پوشش روزمینی در سال ۱۳۹۰ و ۱۴۰۱ حضور داشته، ۴ گونه (۵ درصد) تنها در سال ۱۳۹۰ و ۲۰ گونه (۲۷ درصد) تنها در پوشش گیاهی روزمینی در ۱۴۰۱ حضور داشتند. بررسی طیف بیولوژیک عناصر گیاهی پوشش روزمینی در سال ۱۳۹۰ نشان داد که فانروفیت­ها با ۴۴ درصد ( ۲۳ گونه)، کریپتوفیت­ها و همی کریپتوفیت ها با ۱۹ درصد (۱۱ گونه) به‎ترتیب بیشترین حضور را به‎خود اختصاص دادند. اما در بررسی طیف بیولوژیک عناصر گیاهی در سال ۱۴۰۱ فانروفیت­ ها با ۳۸ درصد (۲۶ گونه)، تروفیت ­ها با ۲۳ درصد (۱۶ گونه) به‎ترتیب بیشترین حضور را به خود اختصاص دادند. در بررسی منطقه پراکنش پوشش گیاهی روزمینی در سال ۱۳۹۰ و ۱۴۰۱، عناصر اروپا سیبری با ۵۰ و ۴۶ درصد (۳۴ و ۳۸ گونه)، چند منطقه­ ای‎ها با ۱۵ و ۱۹ درصد (۱۵ و ۱۶ گونه) به‎ترتیب بیشترین حضور را به‎خود اختصاص داده‎اند. نتایج بررسی شاخص های تنوع گونه ای، یکنواختی و غنای گونه ای پوشش روزمینی در دو دوره پایش در سال های ۱۳۹۰ و ۱۴۰۱ نشان داد که بین مقادیر شاخص های تنوع گونه ای روزمینی، یکنواختی و غنای گونه ای در دو دوره پایش (۱۳۹۰ و ۱۴۰۱) اختلاف معنی‎دار (۰/۰۰۱