تحلیل انتقادی گفتمان مهاجرت در رمان «ساعه بغداد» از شهد الراوی بر پایه نظریه نورمن فرکلاف

تحلیل گفتمان انتقادی، نظریه­ای نظام­مند از نورمن فرکلاف است که برای تحلیل آثاری که در پیوند نزدیک با شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه تولید می­شوند کارایی قابل ملاحظه ای دارد و برای بررسی نحوه بازگویی آنچه در جامعه می گذرد مناسب است. این نظریه در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به بررسی اثر می­پردازد. در سطح اول یعنی توصیف به بررسی صوری و فرمی اثر از جهت واژگان و تعابیر به کار رفته و در سطح تفسیر به کردار گفتمانی در اثر و میزان تاثیر گفتمان یا گفتمان­های رایج و هژمونی غالب در آن و در سطح تبیین به بازتاب کردار اجتماعی و چگونگی بازتاب مسائل اجتماعی در اثر می­پردازد. «شهد­الروای»، نویسنده جوان و تازه­کار عراقی، دو اثر مهم خود را در دهه دوم قرن بیست و یکم به نگارش درآورده است و اثر نخست او به نام «ساعه بغداد» (ساعت بغداد) تحسین ناقدان و مخاطبان زیادی را برانگیخته است. این مقاله به شیوه روش توصیفی – تحلیلی به بررسی و تحلیل گفتمان انتقادی این رمان برای کشف عاملیت شرایط اجتماعی و گفتمان­های مولد جامعه می­پردازد. در واقع هدف این مقاله کشف رابطه میان جنگ و اشغال با تولید و تقویت گفتمان مهاجرت است که برای شهروندان عراقی به ویژه افراد تحصیل­کرده امری اجتناب­ناپذیر است. طبیعی است که کشف گفتمان­ها و عوامل تشکیل دهنده آن در یک اثر، از جهت جامعه­شناسی و ادبی از ضرورت و اهمیت فراوانی برخوردار است. نتیجه تحقیق نشان می­دهد که نویسنده بسیاری از عناصر زبانی و ساختاری اثر را در ذیل تاثیرپذیری از شرایط اجتماعی ناگوار جنگ، محاصره و اشغال به کار برده است و در صدد توجیه و عادی جلوه دادن گفتمان مهاجرت است که گفتمانی برگزیده و زاییده شرایط اجتماعی کارگزاران سیاسی است.

کلیدواژه ها:

تحلیل گفتمان ، کردار گفتمانی و اجتماعی ، نورمن فرکلاف ، شهد الراوی ، ساعه بغداد