تحلیل معناشناختی واژه «وهب» در قرآن با هدف کشف دلالت، کارکرد و سنخ تربیتی صفت «وهاب»۱

قرآن کریم در تحول معناشناختی خود با تغییر در چیدمان واژه های کهن، جانی تازه به آنها بخشید و از این رهگذر جهان معنایی نوینی را فرا روی آدمی گشود. مفهوم رابطه تربیتی خدا با انسان، بخشی از این جهان معنایی است که در اثر دگرگونی ارتباط واژه ها، دستخوش تغییر قرار گرفت. این تغییرمفهومی در ساختار «صفات الهی» قابل مشاهده است؛ از اینرو برای کشف دلالت ها و فرایندهای تربیتی رابطه خدا با انسان سزاوار بررسی خواهند بود. در همین راستا پژوهش حاضر با کاربست روش تحلیل معناشناسی ساختگرا و روش تحقیق کتابخانه ای، در افق محدود، به تحلیل مولفه های معنایی صفت «وهاب» در کاربرد قرآنی پرداخته است؛ تا گامی موثر برای دستیابی به یک افق کلان یعنی شناخت مقوله «عطای پروردگار» در نظام تربیت اسلامی بردارد. بررسی ها نشان می دهند که ماده «وهب» در تقابل با ماده «اجر» بر محور همنشینی با واژگانی چون «رب»، «رحمت»، «لدنک»، «النافله»؛ و بر محور جانشینی با واژه هایی مانند «فضل»، «فیض»، «جود»، «سخی» و «عطی» در یک میدان معنایی جای دارد. برآیند تحلیل یادشده این است که ساخت وصفی آن یعنی «وهاب»، در تحول معناشناختی خود بر بخشنده ای (معطی) مهربان که بی دریغ، بدون چشم داشت و بدون شرط، متاعی خارق العاده و دور از دسترس را عطا می کند دلالت دارد. بنابراین کارکرد تربیتی آن در کنار دیگر اجزای حوزه معنایی «بخشندگی خداوند»، این گونه قابل توضیح است: فزون بخشی بدون شرط، احساس ارزشمندی را به مخاطب ارزانی می دارد و زمینه تحقق فردیت و شکوفایی اش را فراهم می سازد؛ بدین روی بیشتر به رهیافت انسانگرایی در تربیت نزدیک خواهد بود.

کلیدواژه ها:

وهاب ، رحمت ، معناشناسی ساختگرای قرآن ، توجه مثبت بدون شرط