پیگیری مفهوم «فضا» با توجه به مضمون در آثار محمد سیاه قلم

؛«فضا» از شاخصه های مهم در نگارگری ایرانی و از جمله آثار محمد سیاه قلم است. در آثار منتخب در این مقاله، به ایجاد انواع فضا هماز نظر بصری و هم از نظر مضمونی برای رسیدن به اهداف نگارگر مورد پژوهش اشاره شده است. بررسی مشخصات نگاره ها و شگرهایاتخاذ شده توسط هنرمند مورد پژوهش برای شاخصه ی فضا، چیستی مضامین و تجربه ی متمایز و جدید وی در بیان مسئله این پژوهشاست که با هدف شناسایی و مطالعه ی فضای ایجاد شده و تمهیدات بصری غیرهمسو با نگارگری زمانه ی سیاه قلم انجام شده است.سوالات عبارتند از: ۱. تفاوت سیاه قلم در استفاده از فضا نسبت به قواعد حاکم بر زمان حیات وی کدامند؟ ۲. نحوه ی بهره گیری محمدسیاه قلم از فضا جهت ایجاد نمایش رعب و وحشت چگونه است؟ تمایز این پژوهش با پژوهش های پیشین تمرکز و توجه به فضایپیرامونی جهت ایجاد رعب و وحشت در نگاره های سیاه قلم است که تا پیش از این بیشترین تاکید و تمرکز بر عناصر حیوانی، انسانی ودیوها بوده است. شیوه ی تحقیق توصیفی- تحلیلی و با استفاده از فیش، منابع کتابخانه ای و اسنادی به گردآوری مطالب پرداخته شده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت کیفی از طریق تحلیل نگاره های منتخب به روش غیرتصادفی با تمرکز بر عنصرفضاست. یافته های پژوهش حاکی از آن است که فضای ایجاد شده توسط سیاه قلم، فارغ از وابستگی ادبی به متن و شعر بوده و با سبکو سیاق مکتب هرات متفاوت است. آنچه باعث تمایز نگاره های سیاه قلم با نگاره های هم دوره ی خویش شده؛ استفاده از تمام عواملبصری و چیدمان عناصر و تبدیل فضای نگاره به زمینه ای در جهت ایجاد رعب و وحشت و همچنین نمایش زشتی است.

کلیدواژه ها:

فضاسازی ، مضمون ، نگارگری ایرانی ، دیو نگاری ، استاد محمد سیاه قلم