ارزیابی رویکرد فضا برای زمان برای بررسی اثرهای افزایش درجه حرارت بر تجزیه لاشبرگ ها

مقدمه و هدف: در بوم­سازگان­های جنگلی، تجزیه لاشبرگ از مهم­ترین راه­های ورود عناصر غذایی به خاک است و قابلیت در دسترس بودن عناصر غذایی خاک به مقدار زیاد ناشی از پویایی عناصر غذایی و تجزیه لاشبرگ در جنگل است. تجزیه لاشبرگ کارکردهای بوم­شناسی مهمی را موجب می­شود و ترکیب عناصر غذایی درونی درختان را تحت تاثیر قرار می­دهد. فرایند تجزیه لاشبرگ بر ذخایر کربن آلی خاک اثر می­گذارد. درک و فهم این مسئله که چگونه تغییر اقلیم و گرمایش جهانی کره زمین فرایند تجزیه و در نتیجه مقدار کربن ذخیره شده در خاک را تحت تاثیر قرار می­دهد، لازم و ضروری است. رویکرد فضا برای زمان این امکان را فراهم می­سازد که تجزیه لاشبرگ در شرایط حاضر و در طبقات ارتفاعی مختلف مورد مقایسه قرار گرفته و اثرهای افزایش درجه جرارت بر تجزیه لاشبرگ­ها بررسی شود. تحقیق حاضر با هدف بررسی اثرهای افزایش یا کاهش درجه حرارت بر نرخ تجزیه لاشبرگ­ها در لاشبرگ­های خالص و ترکیبی انجام شد.مواد و روش­ها: در تحقیق حاضر با استفاده از رویکرد فضا برای زمان، نرخ تجزیه لاشبرگ­ها در سه گونه بلوط­ ایرانی، بنه و داغداغان در حالت­های خالص و ترکیبی، در سه طبقه ارتفاعی ۷۵۰، ۹۰۰ و ۱۰۵۰ متر در جنگل های دره­شهر استان ایلام بررسی شد. جنگل­های منطقه دارای توپوگرافی نسبتا شدید و دارای کوه­ها و تپه­هایی با شیب­های تند و ملایم است و در بسیاری از قسمت­های آن بیرون­زدگی­های سنگی وجود دارد. ارتفاع متوسط منطقه ۱۲۰۰ متر و شیب متوسط آن ۱۵ درصد است. متوسط دمای سالیانه ۴۰/۲۱ درجه سانتی­گراد و میانگین بارندگی سالیانه در این منطقه، ۳/۴۲۶ میلی­متر گزارش شده است. نوع اقلیم منطقه موردبررسی نیمه­مرطوب است. در این پژوهش از تکنیک کیسه­لاشبرگ (با ابعاد ۲۰×۲۰ سانتی­متر با منافذ ۲ میلی­متر) استفاده شد. برای دستیابی به اهداف تحقیق، لاشبرگ گونه­های موردبررسی در فصل پاییز سال ۱۴۰۰ به­صورت تصادفی و دستی از کف جنگل جمع­آوری شد. بعد از آماده­سازی کیسه­لاشبرگ­ها، تعداد ۲۴۳ کیسه­لاشبرگ تک جیبه و دو جیبه در محل­های جمع­آوری لاشبرگ­ها در روی خاک معدنی نصب و طی ۱۸۰ روز با فواصل زمانی ۳۰، ۶۰ و ۱۸۰ روز مورد انکوباسیون قرار گرفته و نرخ تجزیه لاشبرگ­ها اندازه­گیری شد. برای اندازه­گیری نرخ تجزیه لاشبرگ­ها وزن اولیه و ثانویه لاشبرگ­ها یادداشت و از طریق روابط وزنی مقدار وزن ازدست ­رفته لاشبرگ­ها محاسبه شد. برای تعیین کیفیت اولیه لاشبرگ­ها نیز عناصر غذایی لاشبرگ­ها مانند نیتروژن، کربن، فسفر، کلسیم، پتاسیم و منیزیم اندازه­گیری شدند.یافته­ها: بر اساس نتایج مشخص شد که لاشبرگ­های سه گونه موردبررسی از نظر غلظت­های منیزیم، فسفر و نیتروژن مشابه هستند. لاشبرگ بلوط ایرانی از نظر غلظت­های پتاسیم و کربن و لاشبرگ داغداغان نیز از نظر غلظت کلسیم بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده بودند. نسبت کیفی C:N در لاشبرگ داغداغان پایین بود که این مسئله نشان­دهنده کیفیت بالای این لاشبرگ است. نتایج نشان داد که در دوره­های زمانی موردبررسی نوع لاشبرگ، ارتفاع از سطح دریا (به­غیر از دوره زمانی ۱۸۰ روز) و اثرهای متقابل نوع لاشبرگ و ارتفاع اثرهای معنی­داری در نرخ تجزیه داشته­اند؛ به­طوری­که با افزایش ارتفاع از سطح دریا مقدار تجزیه افزایش یافته است. بر اساس یافته­های تحقیق مشخص شد که در دوره زمانی ۳۰ روز بیشترین مقدار تجزیه مربوط به تیمارهای ترکیبی داغداغان (داغداغان+بنه) و بلوط ایرانی (بلوط ایرانی+داغداغان) (به­­ترتیب ۶۱/۱۴ و ۴۰/۱۴ درصد) در ارتفاع ۱۰۵۰ متر و کمترین آن مربوط به تیمار بنه خالص (۵۲/۴ درصد) در ارتفاع ۷۵۰ متر بوده است. در دوره زمانی ۶۰ روز نیز بیشترین مقدار تجزیه در تیمار ترکیبی داغداغان (بنه+داغداغان) در ارتفاع ۱۰۵۰ متر و کمترین آن در تیمار بنه خالص در ارتفاع ۷۵۰ متر به­ترتیب با ۴۱/۱۵ و ۳۱/۵ درصد مشاهده شد. همچنین در پایان دوره انکوباسیون بیشترین مقدار تجزیه متعلق به تیمار ترکیبی داغداغان (داغداغان+بنه) در ارتفاع ۱۰۵۰ متر (۱۲/۱۶ درصد) و کمترین آن نیز مربوط به لاشبرگ خالص بنه در ارتفاع ۷۵۰ متر (۱۲/۱۰ درصد) است.نتیجه ­گیری کلی: در کل بر اساس یافته­های تحقیق مشخص شد که در طول مدت زمان بررسی، با افزایش ارتفاع از سطح دریا و در نتیجه کاهش درجه­ حرارت نرخ از دست­دهی مواد آلی لاشبرگ­ها نه تنها کاهش نیافته بلکه افزایش معنی­داری (مخصوصا در دو ماه اول انکوباسیون) نسبت به طبقات ارتفاعی پایین داشته است. همچنین در پایان دوره زمان مورد بررسی تنها اثر متقابل ارتفاع و نوع لاشبرگ توانسته بود مقدار تجزیه لاشبرگ­ها را تحت تاثیر قرار بدهد.

کلیدواژه ها:

جنگل های زاگرس ، درجه حرارت ، کیسه لاشبرگ ، گرادیان ارتفاعی ، ماده آلی از دست رفته