کاربردها، گونه ها و تحولات یک عامل ربط (هن) در گویش قدیم شیرازی

اشعار بازمانده از گویش قدیم شیراز یکی از ارزشمندترین مجموعه­ های گویش­ های کهن ایرانی است که هنوز ابهامات واژگانی، دستوری و معنایی فراوانی دارد. یکی از کلمات مبهم این گویش که با تفاوت­ های بنیادین معنایی و کاربردی در گویش هروی کهن نیز به­ کار رفته، فعل «هن» است. این کلمه در فر هنگ­های قدیم فارسی با قید «در گویش قدیم شیراز» با معنی «است» مدخل شده است. در این مقاله با توجه به تفاوت­های اساسی این فعل در گویش شیرازی و هروی، تنها به کاربردهای این فعل در گویش شیرازی خواهیم پرداخت. براساس اشعار شاه داعی شیرازی و با اشاره به برخی از ابیات دیگر بازمانده از این گویش سعی خواهیم نمود انواع، تکواژگونه­ ها، کاربردها، تحولات و درنهایت صورت اصلی آن را نشان دهیم. «هن» /h-en/ در گویش شیرازی کهن به سه صورت به کار می­رود: ۱. با h- آغازین (کامل با n): (هن) /hen?/؛ ۲. با h- آغازی (ناقص بیn): (هه) /he/ (به ندرت ه /e/، مشابه فارسی گفتاری)؛ ۳. بدون h- آغازین: ( ن) /-en?/ (به ندرت ن /n/). «هن» و «هه» در این گویش تنها به عنوان عامل (فعل) ربط به کار رفته­است؛ اما گونه بدون h آغازی این فعل در فرایند دستوری­شدگی تا مرحله تهی­ شدگی کامل نیز پیش رفته است. درنهایت با توجه به کاربردهای دستوری و معانی این واژه، به عنوان یک پیشنهاد ریشه­ شناختی که باید دقیق­ تر بررسی شود، شاید بتوان «هن» را محصول تحول صیغه سوم­ شخص قاعده­­ مند فعل h- دانست: hēd/ hed > hen.

کلیدواژه ها:

گویش قدیم شیرازی ، فعل ، هن ، است ، صیغه سوم­ شخص مفرد