تحلیل عناصر نمادین ونشانه های تصویری دیدار زال ورودابه در نگارگری ایرانی

در زمینه ی هنر اسلامی در حوزه نگارگری و در طول حیات آن، آثار ارزشمندی خلق شده است. داستان زال و رودابه از افسانه های محبوب شاهنامه بوده که همواره مورد توجه نگارگران هنر سنتی ایران قرارگرفته است. این داستان در مورد عشقی است که هر دو طرف نادیده از طریق گفته های دیگران و شنیده های خود گرفتار یکدیگر می شوند. هدف از این پژوهش، پی بردن به عناصر نمادین و نشانه های تصویری به کاررفته درصحنه دیدار زال و رودابه بوده؛ از این رو پژوهش قصد دارد که به کشف وجوه تشابه و تمایزهای تصویری، ویژگی های بصری، تجسمی و تحلیل محتوای نگاره هایی با موضوع صحنه دیدار زال و رودابه در شاهنامه های مکاتب تبریز اول، تبریز دوم، تبریز-صفوی اصفهان، شیراز آل اینجو، تیموری هرات و قزوین بپردازد. پژوهش برای دست یابی به این منظور از الگوی نشانه شناسی پیرس یاری جسته است. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش بوده که چگونه می توان به مدد الگوی نظری پیرس، به کشف وجوه تمایز و تشابه عناصر بصری، نمادین و معانی ضمنی موجود در مضامین نگاره های دیدار زال و رودابه در مکاتب موردبحث پرداخت؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که انتقال این دسته از مفاهیم در نمونه های تصویری می تواند سازوکار خاصی داشته باشد که با منطق سه گانه ی نشانه شناسی پیرسی قابل تعریف، مطالعه و بررسی است. همچنین مطالعات پژوهش حاکی از ارتباط عمیق نشانه ها، نگاره ها و متن روایت است. رابطه ی دال و مدلولی عناصر در کارکرد شمایلی نگاره ها شبیه به یکدیگر و نزدیک به عناصر واقعی از قبیل بنای ساختمان ها و الگوهای طبیعی بوده است. در کارکرد نمادین عناصر موجود در نگاره با دیدن دال رابطه ای از معنای مدلول مانند عشق، رستاخیز، مرگ، زندگی و ... را در ذهن متبادر می نماید. در کارکرد نمایه ای نیز عناصر طبیعی دال های نشانه ای از وجه شمایلی خود به سمت نمادین و نمایه ای حرکت می نماید.

کلیدواژه ها:

نگارگری ایرانی ، زال و رودابه ، نشانه شناسی ، پیرس