بررسی تحلیلی دیدگاه صدرالمتالهین درباره رابطه «باطن» با «ظاهر» قرآن

مسئله «باطن» و «ظاهر» قرآن، در شمار مسائلی است که از دیرباز مورد توجه مفسران و دیگر تلاشگران حوزه معناشناسی قرآن کریم قرار گرفته است. پرسابقه بودن واکاوی این مسئله موجب گردید تا مباحث متنوعی در رابطه با آن، مورد توجه مفسران و دیگر دانشوران مسلمان قرار گیرد. قبول یا رد برقراری رابطه بین این دو ساحت معنایی و تعیین نوع این ارتباط (در صورت باور به وجود آن) از مهمترین مباحث شکل یافته پیرامون این مسئله به شمار می آید. مقاله حاضر، عهده دار بررسی تحلیلی دیدگاه صدرالمتالهین شیرازی در این دو محور است. در بخش آغازین نوشتار، پس از تبیین اجمالی مفهوم سه واژه کلیدی «رابطه»، «باطن» و «ظاهر»، ذکر پیشینه نظری و پژوهشی موضوع مقاله و اشاره به «حتمیت وجود معانی بطنی برای آیات»، نظرگاه ملاصدرا نسبت به اصل وجود رابطه بین دو لایه معنایی باطن و ظاهر قرآن و انحصار آن به رابطه «التزامی» مورد تحلیل قرار گرفت. در بخش پایانی نیز پس از تایید و تقویت قسمت نخست دیدگاه ملا صدرا، ارزیابی و نقد بخش دوم باور وی بیان گردید. نتیجه سه نقد اساسی در این راستا آن که: معانی بطنی مذکور در خلال روایات، حکایت از متنوع بودن نوع ارتباط بین «باطن» با «ظاهر» آیات دارد و در نتیجه، باور به انحصار این ارتباط به ارتباط زبان شناختی «التزامی»، باوری نادرست است.

کلیدواژه ها:

ظاهربسندگی قرآن ، باطن گرایی محض ، ارتباطات زبان شناختی ، روابط درون متنی ، روابط بینامتنی ، رابطه مطابقی ، رابطه وضعی ، رابطه التزامی ، رابطه مثل و ممثلی