تحلیل و ارزیابی مورفولوژیک رودخانه مبتنی بر ویژگی های مورفولوژیک، سازه های مصنوعی و تنظیمات آبراهه (مطالعه موردی: رودخانه تالار- از بالادست تا شیرگاه)

سابقه و هدف: رودخانه ­ها برای حفظ زندگی و اکوسیستم­ ها حیاتی هستند و آب شیرین ضروری برای آبیاری، شرب و صنعت را فراهم می­ کنند. با این حال، مداخلات انسانی از جمله تغییر در الگوهای کاربری زمین، ساخت و ساز در نزدیکی رودخانه ­ها، بهره برداری از منابع آب، و مدیریت سیل و طوفان به طور قابل توجهی بر این سیستم ­های زیست محیطی حیاتی تاثیر گذاشته است.  آنها می توانند توزیع مکانی و سرعت فرآیندهای ژئومورفیکی مانند انتقال رسوب، فرسایش و رسوبگذاری را تغییر داده و در نتیجه، تغییرات قابل توجهی در مورفولوژی رودخانه ها ایجاد کنند. در این پژوهش، ارزیابی مورفولوژیکی از بالادست تا میانه رودخانه تالار به عنوان پایلوت با استفاده از شاخص کیفیت مورفولوژیکی (MQI) برای ارزیابی وضعیت مورفولوژیکی انجام شده است.مواد و روش ­ها: رودخانه تالار براساس رویکرد سلسله ­مراتبی و با توجه به وضعیت فیزیوگرافی به دو واحد چشم ­انداز، سه بخش و ۲۳ بازه تقسیم ­بندی گردید. سپس عملکرد ژئومورفولوژیکی فرآیندها و اشکال رودخانه­ ای، سازه ­های انسان ساخت و  تنظیمات آبراهه ­ها توسط MQI که شامل ۲۸ پارامتر است، مورد ارزیابی قرار گرفتند.نتایج و بحث: نتایج بدست آمده از ۲۸ پارامتر MQI در ۲۳ بازه، نشان می دهد؛ حدود ۱۵% بازه­ ها دارای وضعیت "خوب"، تقریبا ۳۵% بازه ­ها دارای وضعیت "متوسط" و بیش از ۵۰% دارای وضعیت "ضعیف" و "خیلی ضعیف" هستند. علاوه بر این، مهمترین تاثیرات مربوط به تغییر کاربری اراضی یعنی توسعه شهری و کشاورزی و همچنین عبور جاده است. نتیجه ­گیری: نتایج نشان می دهد که بیشتر مسیرهای رودخانه تالار نیازمند اقدامات فوری برای بازسازی و احیاء است. علاوه بر این، اگرچه روش MQI می­ تواند ابزار مناسب و موثری در تشخیص چالش­ های هیدرومورفولوژیکی باشد. با این حال، هنوز برای مدیریت یکپارچه و احیاء کافی نیست و باید با سایر شاخص های فشار انسانی مانند کیفیت آب، فشار هیدرولوژیکی و بیولوژیکی ادغام شود.

کلیدواژه ها:

ارزیابی ، مورفولوژی ، هیدرومورفولوژی ، رودخانه تالار ، احیاء رودخانه