ایضاح بعد از ابهام در غزلیات حافظ

یکی از موارد اطناب در کلام حافظ ، ایضاح بعد از ابهام است . تنها در تعداد کمی (حدود بیست بیت ) از ابیات او ایضاح بعد از ابهام به کار رفته است . حافظ در همین تعداد ابیات اندک هم در استفاده از این صنعت ، نوآوری هایی داشته است . در تعاریف منتقدین از این صنعت ، امر مبهم ، مسندالیه محذوفی است که برای ایضاح و توضیح آن مسندالیه به دنبال آن می آید؛ و یا امر مبهم عدد است که جمله ای به دنبال آن می آید و آن را تفسیر می کند؛ اما امر مبهم در ابیات حافظ به جز این موارد، می تواند اسم مبهم و یا ذهنیی باشد که در مصراع نخست می آید و در مصراع دوم شرح و ایضاح آن آورده می شود و یا اینکه از ترکیب اضافی یا وصفی دو مفهوم، امری مبهم آفریده شودو گاه معنای امر مبهم در مصراع نخست ، متفاوت و یا متضاد توضیح آن در مصراع دوم است . در حقیقت مفهوم نخست امر آشکاری است که بعد از توضیح متفاوت با معنای متعارف آن، هاله ای از ابهام می پذیرد و تبدیل به یک نماد و یا امر مبهم میشود و از معنای متعارفش به کلی دور می شود.

کلیدواژه ها:

ایضاح بعد از ابهام ، حافظ ، نمادسازی ، امر ذهنی ، امر عینی .