ارزیابی مدیریت یکپارچه منابع آب در برنامه های توسعه اقتصادی -اجتماعی و فرهنگی کشور(کاربرد شاخص فقر آبی )

آب به عنوان منبع حیات بشر در توسعه اقتصادی ، اجتماعی و محیط زیستی نقش اساسی ایفا می کند. در دهه های اخیر بدلیل تغییرات اقلیم و مصرف بی رویه وضعیت این منبع حیاتی در شرایط ناپایدار قرار گرفته است . با وجود توجه به مدیریت یکپارچه منابع آب در برنامه های توسعه کشور ایران، بسیاری از چالش های منابع آب همچنان پابرجاست . لذا در این مطالعه ضمن بررسی اثربخشی سیاست های برنامه توسعه در راستای مدیریت یکپارچه منابع آب با بکارگیری شاخص فقر آبی طی سالهای (۹۹-۱۳۶۸)، مهترین نقاط تمرکز سیاست گذاری پیشنهاد می شود. براساس نتایج ، مقدار حداقل و حداکثر شاخص فقر آبی طی برنامه های اول تا ششم توسعه به ترتیب برابر با ۵۳/۳۲ (در برنامه سوم) و ۴۰/۵۸ (در برنامه ششم ) می باشد. همچنین میانگین شاخص فقر آبی کشور برابر با ۲۵/۴۸ می باشد. بررسی شاخص فقر آبی و مولفه های آن طی برنامه های توسعه نشان می دهد، شاخص فقر آبی ، مولفه های دسترسی ، ظرفیت و محیط زیست روندی فزاینده و در مقابل مولفه های منابع و مصرف روندی نزولی داشته اند. بررسی مقایسه میانگین شاخص فقر آبی نیز نشان می دهد، بیشترین تفاوت میانگین تنها در برنامه اول و ششم توسعه با مقدار ۳۴/۱۱ معنادار می باشد . براساس طبقه بندی مرکز اکولوژی و هیدرولوژی والینگفورد شاخص فقر آبی کشور ایران در سه محدوده فقر آبی شدید، فقر آبی بالا و فقر آبی متوسط واقع شده است . نتایج تحلیل حساسیت نیز نشان داد، متغیر مصرف سم در هر هکتار محصولات کشاورزی با مقدار (۰۰/۴ درصد) و سرانه حجم آب زیرزمینی با مقدار (۲۹/۲ درصد) به ترتیب بیشترین سهم را در نوسانات مثبت و منفی شاخص فقر آبی داشته است . لذا جلوگیری از آلودگی آب و کنترل حجم آب زیرزمینی بعنوان کلیدی ترین نقاط تمرکز سیاستی باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین با توجه به نتایج پیشنهاد می شود وضعیت پایداری منابع آب با رویکرد جامع نگر در برنامه های توسعه مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

ایران ، برنامه های توسعه اقتصادی -اجتماعی و فرهنگی ، تحلیل حساسیت ، شاخص فقر آبی ، مدیریت یکپارچه منابع آب