«بررسی غزلیات حافظ بر اساس نظریه کارکردهای ارتباطی یاکوبسن»

یاکوبسن، ابزارهای تاثیرگذاری زبان را در شش حوزه عاطفی، ترغیبی، ارجاعی، فرازبانی، همدلی و ادبی معرفی می­ کند. به نظر او هنرمند با هدایت پیام خود از طریق این شش مجرا می تواند مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد. نقش ­های زبان و جهت ­گیری آن­ ها عاملی تعیین­ کننده در شیوه بیان نویسنده و بازنمایی نگاه وی به دنیای اطراف است. هر کدام از این نقش­ ها با جهت­ گیری به سوی مخاطب، گوینده، موضوع پیام و امثال این موارد، باعث بازنمایی­ هایی متمایز از موضوعی یکسان در نوشتارهای مختلف می شوند. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای نشانه­ های نقش های زبان در غزلیات حافظ با تکیه بر «فرایند ارتباط یاکوبسن» مطالعه و بررسی شد. از میان دو گروه کارکردگرایان و ساختار گرایان، ره­یافت دوم مبنای کار، و نسخه حافظ غنی قزوینی ملاک عمل قرار گرفت. با بهره مندی از دستاوردهای زبان شناسی و نقش شعری زبان، می توان تصرفات شاعرانه را در غزلیات حافظ بهتر نمایاند. راز ماندگاری اشعار حافظ، تصرفاتی است که او آگاهانه در حوزه زبان انجام داده است. یافته ­های پژوهش حاکی از آن است که با توجه به ویژگی­ های زبانی و محتوایی غزلیات حافظ، هر کدام از نقش­های زبان را در غزلیات وی با تکیه بر نظریه ارتباط یاکوبسن می­توان در سه محور بررسی نمود: ۱) ساختار، ۲) درون­مایه، ۳) مخاطبان. بررسی ساختار جملات بیانگر این مطلب است که در بیشتر ابیات اجزای اصلی و فرعی مانند نقش­های نهادی، متممی، مفعولی و مسندی، و قیدی هر کدام به نحوی در انتقال پیام مورد نظر شاعر تاثیرگذارند.

کلیدواژه ها:

غزلیات حافظ ، نقش های زبان ، نظریه ارتباط کلامی ، یاکوبسن