بررسی اثر تغییرات کاربری اراضی بر بیابان زایی تکنوژنیک در محدوده شهر مشهد

گسترش شهرنشینی همواره مسائل متنوع و گسترده ای را به دنبال داشته است که تغییرات وسیع در الگوی کاربری زمین مهم ترین اثر آن است. کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی زمین یکی از آثار منفی تغییرات کاربری اراضی است که از آن، با عنوان عامل بیابان زایی نیز یاد می شود. در این پژوهش، برای تعیین شدت بیابان زایی ناشی از توسعه شهری در محدوده شهر مشهد، از روش ایرانی IMDPA استفاده شد. در گام اول، نقشه کاربری اراضی این محدوده در پنج دهه ۴۰، ۶۰، ۷۰، ۸۰، ۹۰ تهیه شد که منابع مورد استفاده برای تهیه نقشه کاربری اراضی به ترتیب دهه های ذکرشده، عکس های هوایی با مقیاس ۱:۲۰۰۰۰، نقشه های توپوگرافی با مقیاس ۱:۵۰۰۰۰، لایه های توپوگرافی با مقیاس ۱:۲۰۰۰۰، تصاویر ماهواره ای Landsat -۷ ETM+ و جدیدترین تصاویر ماهواره ای Google Earth بوده است. سپس با استفاده از معیار تکنوژنیک مدل IMDPA، وزن دهی به شاخص های این معیار (نسبت اراضی مسکونی و صنعتی به باغی زراعی، نسبت اراضی مسکونی و صنعتی به مرتعی و جنگلی، نسبت تراکم جاده به سطوح شهری، میزان فضای سبز به ازای هر نفر) انجام شد و در انتها از میانگین هندسی شاخص ها، شدت بیابان زدایی در پنج دهه از دهه ۴۰ تا ۹۰ مشخص و موثرترین عامل بیابان زایی شناسایی گردید. نتایج نشان می دهد که در دهه ۴۰، پایین بودن سرانه فضای سبز و کاهش اراضی مرتعی به ترتیب مهم ترین عوامل بیابان زایی در شهر مشهد است. در دهه های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ اصلی ترین عوامل بیابان زایی، کاهش اراضی مرتعی، کاهش سرانه فضای سبز شهری و کاهش اراضی زراعی است. در دهه ۹۰، اصلی ترین عامل، کاهش اراضی مرتعی و سپس کاهش اراضی زراعی و سرانه فضای سبز است. در هر پنج دهه، عامل تراکم جاده ای در دامنه امتیاز کم در مدل قرار گرفت که از تاثیر این عامل در بیابان زایی شهر مشهد می توان چشم پوشی کرد.

کلیدواژه ها:

معیار تکنوژنیک ، مدل IMDPA ، توسعه شهری صنعتی ، تغییرات کاربری اراضی ، بیابان زایی