تبیین نظریه اخذ قدرت در نفس خطابات شرعی از دیدگاه محقق نایینی

از مهم ترین مسائل مطرح شده در علم اصول، تحلیل خطابات شرعی و نسبت سنجی آنها با اخذ قید قدرت است که نوآوری میرزای نایینی در آن به روشنی به چشم می خورد. با وجود تازگی این دیدگاه و ثمره های بسیار آن، تا کنون تقریر مستقلی از این دیدگاه ارائه نشده و این خلا، ضرورت ارائه تقریری از دیدگاه یاد شده را دو چندان نموده است. گرچه در تبیین دیدگاه های دانشمندان علم اصول، اکتفا به یک یا دو تقریر از درسشان مرسوم است؛ اما این راهبرد کافی نیست؛ زیرا باعث پدید آمدن اشکال ها، ابهام ها و تعارض هایی پیرامون نظریه خواهد شد. بر این اساس، پژوهش پیش رو کوشیده است این بحث را به روش تحلیلی-توصیفی و با جست وجویی جامع در منابع کتابخانه ای و نیز طبقه بندی داده ها بر اساس اصالت سنجی منابع موجود، تقریر و تبیین کند. تا پیش از ابداع این نظریه، دیدگاه مشهور بر این پایه بنا شده بود که در ذات خطاب شارع، قید قدرت اخذ نشده و تنها با انضمام قبح تکلیف عاجز می توان قدرت را به عنوان شرط خارجی پذیرفت؛ ولی میرزای نایینی با تحلیل انی ماهیت خطاب، بر این باور است که در هر یک از خطابات شرعی، می بایست قدرت داشتن مکلف بر متعلق تکلیف، قید شده باشد. این دیدگاه، آثار مختلفی در موضوعات گوناگون کلامی، فقهی، قاعده های فقهی و اصولی بر جای گذاشته است؛ مانند اثبات قبح تکلیف بما لا یطاق نزد اشاعره، حل تزاحم، حجیت قاعده «الممتنع شرعا کالممتنع عقلا»، جریان قاعده «الامتناع بالاختیار لا ینافی الاختیار»، جریان اصل عملی در برخی حالات و حل مساله اجتماع امر و نهی.

کلیدواژه ها:

تعلق خطاب به مقدور ، تکلیف عاجز ، ثمره ضد ، خطابات شرعی ، قدرت شرعی ، قدرت عقلی