مقایسه پوشش گیاهی، تولید و تنوع گونه ای در کلاس های مختلف وضعیت مرتع (مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده درمیان-سربیشه)

سابقه و هدفبه نظر می رسد رابطه متقابلی بین کلاس های وضعیت مرتع و خصوصیات پوشش گیاهی و تنوع زیستی وجود داشته باشد اما در این مورد، اطلاعات اندک و متناقضی وجود دارد. این تحقیق به منظور مقایسه درصد پوشش، لاشبرگ، تراکم و تولید و شاخص های عددی تنوع زیستی در ۱۱ تیپ گیاهی منطقه حفاظت شده درمیان-سربیشه انجام شد. مواد و روش هاپس از پیمایش صحرایی و شناسایی تیپ های گیاهی، ۱۱ تیپ گیاهی در کل منطقه قابل تشخیص بود که در آن نمونه برداری به روش تصادفی-سیستماتیک انجام شد. بدین منظور در هر تیپ گیاهی سه منطقه معرف انتخاب گردید و در هر منطقه معرف سه ترانسکت مستقر و در هر ترانسکت ۲۰ پلات ۴ مترمربعی نمونه برداری شد. در هر پلات درصد پوشش گیاهی، لاشبرگ، تراکم و تولید اندازه گیری شد. پوشش تاجی و درصد لاشبرگ به روش چشمی برآورد شد. تراکم گیاهی به روش شمارشی و در واحد سطح محاسبه گردید. تولید از طریق اطلاعات پوشش برآورد شد. برای برآورد تولید درختچه ای ها از روش ادلاید استفاده شد. برای تعیین وضعیت مرتع از روش چهار فاکتوری تعدیل شده استفاده گردید. مولفه های اصلی تنوع گونه ای شامل غنای گونه ای، یکنواختی گونه ای و غالبیت گونه ای با استفاده از شاخص های متداول محاسبه شد. همچنین از مدل های توزیع فراوانی گونه ای (عصای شکسته، لوگ نرمال، سری لگاریتمی و سری هندسی) برای بررسی گرافیکی تنوع گیاهی استفاده شد. برای تعیین بهترین برازش توزیع گونه ای با هریک از مدل های آماری، از آزمون کای- اسکور استفاده شد. به منظور مقایسه خصوصیات پوشش گیاهی و مولفه های تنوع گونه ای در بین ۱۱ تیپ گیاهی مورد مطالعه، از آزمون های تجزیه واریانس یک طرفه (ANOVA) و چند دامنه ای دانکن استفاده شد. نتایجنتایج تحلیل واریانس نشان می دهد که بین ۱۱ تیپ گیاهی مورد مطالعه از لحاظ خصوصیات پوشش گیاهی شامل درصد پوشش گیاهی، درصد لاشبرگ، تراکم گیاهی و تولید علوفه و شاخص های عددی مربوط به تنوع گونه ای شامل غنای گونه ای، تنوع گونه ای، یکنواختی گونه ای و غالبیت گونه ای در سطح ۰۱/۰ تفاوت معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین ها نشان می دهد که بیشترین درصد پوشش گیاهی متعلق به تیپ Stipa barbata - Artemisia aucheri (۲۳/۵۱ درصد) در وضعیت خوب است. تیپ Acantholimon scorpinus - Cousinia eryngioides و Cousinia eryngioides- Eryngium bungei (به ترتیب ۲۷/۴۶ و ۴۴/۴۰ درصد) در وضعیت فقیر در رده های بعدی هستند. بیشترین تراکم گیاهی متعلق به تیپ Stipa barbata - Artemisia aucheri (۱۵۷ پایه) در وضعیت خوب و پس از آن تیپ Lactuca orientalis- Eryngium  bungei (۱۲۶ پایه) در وضعیت فقیر می باشد. تیپ های Artemisia aucheri- Astragalus verusدر وضعیت خوب و Acantholimon scorpinus - Cousinia eryngioides در وضعیت فقیر از تنوع گونه ای بالاتری برخوردار هستند (شاخص شانون به ترتیب ۵۱/۲ و ۴۸/۲). داده های فراوانی گونه ای تیپ های Cousinia eryngioides- Eryngium bungei و Lactuca orientalis- Eryngium  bungei (با وضعیت فقیر) با مدل لوگ نرمال بیشترین برازش را داشتند که نشان دهنده جوامع با ثبات است. همینطور تیپ های Artemisia aucheri- Astragalus verus و Stipa barbata - Artemisia aucheri که از وضعیت خوب برخوردار هستند، از مدل های سری لگاریتمی و سری هندسی که نشان دهنده جوامع ناپایدار و شکننده هستند تبعیت می کنند. نتیجه گیرینتایج نشان داد که وضعیت مرتع مستقل از درصد پوشش گیاهی، تولید، تراکم، غنا، تنوع، یکنواختی و غالبیت گونه ای است. برخی از تیپ های گیاهی با وجود درصد تاج پوشش، تولید و تراکم بالا باز هم در وضعیت فقیر هستند. در این تحقیق نشان داده شد که تنوع گونه ای بالا حتی در وضعیت فقیر مرتع نیز مشاهده می شود و لزوما نشان دهنده ثبات اکوسیستم مرتعی نخواهد بود، همچنین نمی توان از روی مدل های توزیع فراوانی گونه ای به وضعیت پایداری اکوسیستم و تنوع زیستی آن پی برد.

کلیدواژه ها:

تراکم ، درصد تاج پوشش ، مدل های توزیع فراوانی گونه ای ، وضعیت مرتع