نمود کهن الگوی پیر دانا و رویا در منظومه های حماسی بهمن نامه و فرامرزنامه

«کهن الگو» یکی از اصطلاحات بنیادین در روان شناسی کارل گوستاو یونگ است که در ناخودآگاه فردی و جمعی نوع بشر حضور دارد. هنر و ادبیات، یکی از نمودگاه های اصلی ناخودآگاه بشری است. در شعر کهن فارسی، به ویژه منظومه حماسی بهمن نامه و فرامرزنامه، کهن الگوها ازجمله کهن الگوی «پیر دانا» برای تحقق منظور یا غرضی خاص در حماسه حضور می یابد که نگارندگان در پژوهش پیش رو با استناد به دو منظومه حماسی، به توصیف و تحلیل آن می پردازند. پژوهندگان بر آن اند به این پرسش پاسخ دهند که کهن الگوی پیر دانا، به چه اشکالی در دو اثر یادشده ظاهر شده است؟ چنان که از نتیجه تحقیق برمی آید، گاهی شخصیت های شناخته شده به مانند زال، رستم و گرشاسپ، به حقیقتی که در آینده ممکن است رخ دهد، واقف می شوند و در نقش پیر دانا، نزدیکان خود را از آن رخداد در پیش آگاهی می بخشند. گاهی هم کسی همچون بهمن که تابع «نهاد» خود است، در رویا با کسانی مانند فریدون، سیاوش و کی خسرو روبه رو می شود و آنان در نقش پیران دانا، با تهدید او را از بدی برحذر می دارند. در مواقعی هم پیر دانا به عنوان پشتیبان پنهان، رخدادی تمثیلی را به تصویر می کشد تا مخاطبش را از کاری نادرست برحذر دارد. گاهی هم او در هیات پرنده یا خواب گزاری پیش گو آشکار می شود و رستگاری مخاطبش را رقم می زند. نکته قابل تامل این است که در همه موارد، رویا نقشی اساسی دارد و به طور کلی، پیر دانا در سوگیری های کنش شاهان و پهلوانان و تغییر مسیر حماسه، اثراتی مطلوب و تاثیرگذار به جای می نهد.

کلیدواژه ها:

بهمن نامه ، فرامرزنامه ، خواب ، روان شناسی یونگ ، کهن الگوی پیر دانا