خاستگاه مینوی نقش اسلیمی در هنر اسلامی ایران

از مهم ترین شاخصههای فرهنگ ایرانی، ارتباط نزدیک بین هنر و آداب معنوی برگرفته از مذهب میباشد. این ارتباط یکی از مهم ترین عامل شکلدهنده هنر ایران است. در هنر ایران قبل از اسلام، در آئین زرتشت هم این ارتباط کاملا هویدا میباشد. ارتباط بین هنر و دین در طول دوره اسلامی بیشتر از هر زمان دیگر شکوفا و توسعه یافت. هنرمندان بسیاری از نقش و نمادهای قبل از اسلام را اقتباس و معنا و مفهومی کاملا نو و هماهنگ با جهانبینی اسلامی به آنها بخشیده اند. مصداق بارز این ادعا، پیدایش «نقش اسلیمی» در سده های آغازین هنر ایران در دوره اسلامی است. هدف اصلی این مقاله معرفی خاستگاه و مراحل شکل گیری نقش اسلیمی در سده های اول هنر اسلامی ایران است. علی رقم آرای قریب به اتفاق خاورشناسان که منشا نقش اسلیمی را هنر کلاسیک باستان (هنر یونانی رومی) معرفی می کنند، این مقاله منشا ایرانی برای آن تعریف نموده است. به نظر می رسد خاستگاه نقش اسلیمی در هنر دوره اسلامی، «نقوش بالی شکل» هنر ایران قبل اسلام است. با گذشت زمان، نقوش بال ساده و تلطیف شده تا حدی که اغلب هویت خود را از دست داد و به شکل تجریدی تبدیل شده، امروزه آن را بنام اسلیمی می شناسیم. این نقش از اصیل ترین و ناب ترین نقش در بین دیگر نقوش ایرانی به شمار می روند. بر اساس این نظر، نقش اسلیمی از ایده نقوش بالی شکل قبل از اسلام متولد شده است. انتقال و استمرار هنری نقش بال از دوره ساسانیان به دوره های اسلامی می تواند ناشی از کارکرد مذهبی آن نقش بوده که بیشتر به عنوان نمادی از قداست، فرازمینی و پیونددهنده عالم ملک به ملکوت بکار گرفته شده است. این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی و بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای به سرانجام رسیده است.

کلیدواژه ها:

نقش اسلیمی ، نقش بالی شکل ، نقش فرشته ، هنر اسلامی ، هنر ساسانی