دیدگاه ابوالکلام آزاد درباره «ذوالقرنین» و تاثیر آراء او بر مفسران پس از خود

یکی از موضوعات مهم و مناقشه برانگیز در تفسیر قرآن، شناسایی ذوالقرنین است. مفسران مسلمان از دیرباز در این باره به بحث پرداخته، و ویژگیهای مذکور در قرآن کریم برای ذوالقرنین را با چندین مصداق متمایز منطبق نموده اند. از جمله، گروهی ذوالقرنین را از پادشاهان قبیله حمیر در یمن، و سدی را نیز که بنایش در قرآن کریم به وی منسوب شده است، همان سد مشهور مارب دانسته اند. گروهی نیز بر این باورند که ذوالقرنین همان اسکندر مقدونی است. گروهی نیز، او را همان کوروش کبیر، پادشاه هخامنشی می دانند. فرضیه اخیر، نخستین بار توسط ابوالکلام آزاد و در تفسیر وی ترجمان القرآن مطرح گردیده است. وی در تفسیر خویش کوشیده است با مطالعه ای انتقادی، نخست یکایک فرضیات پیشین را نقض، و آن گاه به شیوه ای تحلیل گرایانه نقلهای قرآن در باره ذوالقرنین را با شواهد باستان شناسانه، تاریخی، زبان شناسانه و جغرافیایی تطبیق دهد و از دیدگاه خویش دفاع نماید. بناست که در این مطالعه، با مروری بر شواهد و فرضیات مختلف در این زمینه، نخست با فرضیه پیش گفته ابوالکلام آزاد آشنا شویم و آن گاه، بازتاب آن را در ادبیات تفسیری متاخر جهان اسلام بازشناسیم.

کلیدواژه ها:

ذوالقرنین ، کوروش ، اسکندر ، ترجمان القرآن ، یاجوج و ماجوج ، سد مارب