کاربست روش تحلیل مضمون برای فهم موضوعات قرآنی در فرهنگ اسلامی (مطالعه موردی شبکه مضامین سوره انبیاء)

یکی از خلاهای پژوهشی در حوزه فرهنگ و ارتباطات اسلامی، عدم استفاده صحیح از روش های پژوهش مناسب جهت فهم موضوع های فرهنگی و اجتماعی در قرآن کریم و یا دیگر نصوص دینی مثل مجموعه احادیث یک امام معصوم (علیه السلام) است. بدیهی است تا زمانی که نتوانیم با بهره گیری از روش های پژوهش مناسب، موضوع ها و مسائل به ظاهر پراکنده و نامرتبط در میان نصوص دینی را شناسایی کرده و شبکه مضامین آنها را ترسیم کنیم، نمی توانیم به فهم عمیق و دقیق آن موضوع ها در بستر فرهنگ اسلامی نائل آمده و بالتبع امکان استفاده از آنها جهت ترسیم الگوهای کاربردی مناسب برای جامعه اسلامی را نخواهیم داشت. یکی از روش های مناسب جهت ترسیم دقیق و نظام مند موضوع های اصلی و فرعی پراکنده در نصوص دینی، روش تحلیل مضمون است. به همین جهت در این پژوهش تلاش شده است تا کاربست این روش پژوهش میان رشته ای و متن محور به منظور فهم موضوع های قرآنی در بستر فرهنگ اسلامی با مطالعه موردی سوره مبارکه انبیاء، تبیین شود. علت انتخاب سوره انبیاء نیز به جهت طرح موضوع ها و قصص پراکنده انبیاء الهی در این سوره بوده است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل مضمون، موضوع ها و مضامین پراکنده این سوره را شناسایی و ساختار نظام مند آنها را ترسیم نموده ایم. نتایج پژوهش بیانگر آن است که هدف خداوند متعال از نقل داستان برهه ای خاص از زندگی برخی پیامبران الهی در این سوره به منظور الگوگیری از شخصیت و رفتار آنها برای جامعه اسلامی بوده و شبکه مضامین این سوره، تبیین کننده ارتباط مستقیم سه مقوله توحید، معاد و نبوت با همدیگرند به گونه ای که دیگر موضوع های پراکنده در بستر این سه مقوله، هویت فرهنگی و اجتماعی پیدا می کنند.

کلیدواژه ها:

سوره انبیاء ، شبکه مفاهیم قرآنی ، روش تحلیل مضمون ، تحلیل مقوله ای