بررسی خوداتکایی انفعالی صنعت پتروشیمی ایران در مقایسه با نگرش سیستمی به این صنعت

: خوداتکایی مفهومی است که در اغلب مطالعات اقتصادی پیشین متبین کننده نظام اقتصادی بسته بوده و در اکثر موارد در اقتصادی با گرایش ساختاری بسته و روابط اجتماعی سیاسی محدود مورد توجه قرار می گیرد. ولیکن اقتصاد امروزی با نگرشهای جهانی شدن(جهانی سازی) و آزادسازی مکانیزم اقتصادی، مفهومی متمایز برای خوداتکایی (همراه با حرکت به سمت اقتصاد باز)، قائل است. شایان ذکر است خوداتکایی در مفهوم اولیه به معنی حداقل وابستگی فرایند تولید و در مفهوم دوم به معنی حداقل وابستگی خالص فرایند تولید و تجارت به خارج (بخصوص با کشور خاص) می باشد. لذا در مطالعات اخیر وابسته سازی بالای اقتصاد خارج در کنار ایجاد وابستگی در اقتصاد درون، می تواند به مفهوم افزایش خوداتکایی نسبی باشد، البته این در حالی است که تداوم فرایند تولید با کمترین اتکاء به اقتصاد خارج بتواند عمل نماید. در صورتی که صنعت پتروشیمی ایران را به عنوان یک صنعت، فارغ از ارتباطات بالادستی و پایین دستی آن مورد ارزیابی قرار دهیم. پس از ارائه فرصتها و تهدیدهای صنعت پتروشیمی کشور، تحلیل خوداتکایی بر مبنای فرایند تولید با مولفه هایی چون چگونگی تامین مواد اولیه، مهارت و علم و دانش و تکنولوژی و ماشین آلات، در مجموع خوداتکایی نسبی قوی را در این صنعت نشان می دهد. از سوی دیگر نیز بررسی شاخص های اقتصادی تجاری خوداتکایی صنعت پتروشیمی در بازه ۱۸ ساله پس از جنگ تحمیلی(۸۶-۶۹) حاکی از کاهش شدید درجه وابستگی اقتصاد به تجارت جهانی محصولات پتروشیمی، خیز تازه در روند افزایشی وسعت ارتباطات بین المللی از سال ۸۲، افزایش سریع تجارت درون بخشی از سال ۷۴ و نهایتا کاهش تدریجی سهم صنعت پتروشیمی از تجارت کشور درنتیجه روند کاهشی شاخص ارزبری و سپس افزایش چشم گیر آن به دلیل روند شدیدا افزایشی ارزآوری این صنعت می باشد. همچنین با استفاده از آزمون علیت گرانجر متبین گردید که یک رابطه دو طرفه ما بین شاخص اقتصادی خوداتکایی(خالص ارزآوری) صنعت پتروشیمی ایران و رشد اقتصادی این صنعت وجود دارد. تا اینجا صنعت پتروشیمی به صورت انفعالی، فارغ از ارتباطات پسین و پیشین مورد بررسی قرار گرفت. ولیکن نگرش سیستمی به طیف صنعتی در برگیرنده صنعت پتروشیمی گویای عدم خوداتکایی این مجموعه گسترده سیستمی، به دلیل عدم توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی می باشد. در حقیقت وفور مواد اولیه نفتی و گازی در کشور که عامل اصلی ایجادکننده خوداتکایی در بررسی انفعالی صنعت پتروشیمی بوده است؛ در نگرش سیستمی، یکی از مهمترین دلایل توسعه نامتوازن این سیستم می باشد.

کلیدواژه ها:

صنعت پتروشیمی ، تجارت بین المللی ، تجارت جهانی ، خود اتکایی