مدلی برای بررسی خطر سیل در سطح حوزه های آبخیز کشور

چکیده: سیل از فرآیندهای هیدرولوژیکی می باشد که ابعاد آن تحت تاثیر شرایط مختلف طبیعی و مصنوعی سطحی زمین و نیز شرایط مختلف اقلیمی تغییر می نماید. این پدیده در صورت عدم شناخت، کنترل و مهار، از بلایای طبیعی به شمار آمده و خسارات و تلفات جانی همواره در پی خواهد داشت. با تعیین خطر سیل و توزیع مکانی آن می توان برای کاهش خطر سیل برنامه های مناسب تهیه و از خسارات مالی و تلفات جانی ناشی از رخداد سیل کاست. در این پژوهش برای خطر سیل روشی مبتنی بر عوامل اصلی خطر پیشنهاد و سپس برای حوضه هندیجان-جراحی واقع در جنوب غربی ایران به کار گرفته شد. بر اساس نتایج این تحقیق، ۷ عامل شامل شدت سیل خیزی، فراوانی وقوع سیل، خسارات سیل، تلفات جانی سیل، جمعیت در معرض سیل، مراکز مسکونی و اراضی در معرض سیل (پهنه سیل گیر) به عنوان پارامترهای اصلی خطر سیل تعیین شدند. سپس با وزن دهی به هرکدام و تعیین دامنه آنها بر اساس داده های ثبت شده سیل در ۵۰ سال گذشته در ۱۲ حوضه رتبه ۲ کشور ماتریس دامنه عوامل خطر تعیین گردید. پهنه های سیل گیر با استفاده از داده های سنجش از دور لندست TM+۲۰۰۲ تعیین گردید. همچنین شدت سیل-خیزی با استفاده از داده های ایستگاه های هیدرومتری در سطوح احتمال مختلف تعیین شد و با روش تحلیل منطقه ای به حوضه-های بدون آمار تعمیم یافت. بر اساس ۵ عامل شامل فراوانی وقوع سیل، خسارات سیل، تلفات جانی سیل، جمعیت در معرض سیل و مراکز مسکونی در معرض سیل لایه خطر سیل تهیه و سپس با تلفیق و روی هم گذاری با لایه پهنه های سیل گیر و لایه شدت سیل خیزی، پهنه های خطر سیل مشخص شد. با کاربرد این مدل در حوضه هندیجان-جراحی مشخص شد که در حوضه هندیجان حداکثر شدت سیل خیزی در حوضه های رتبه ۴ خیرآباد بوده و در مرتبه بعدی زهره قرار دارد در حالی که حوضه پایاب هندیجان که در پایین دست این دو حوضه قرار دارد دارای رده خطر سیل شدید در کل حوضه هندیجان-جراحی می باشد. هم چنین حوضه اله واقع در سرشاخه جراحی دارای حداکثر دبی ویژه سیل خیزی بوده ولی در این حوضه خطر سیل خفیف بوده و در حوضه های مارون و پایاب جراحی خطر سیل در رده متوسط می باشد. با این وصف، شدت سیل خیزی و خطر سیل در یک محل اتفاق نمی افتد، بنا براین، برای کنترل سیل و کاهش خطر سیل بایستی حوضه هایی را که سیل خیز هستند مورد توجه قرار داد.

کلیدواژه ها:

Key words: Flooding area ، Flood hazard index ، Flood intensity ، Hendijan-Jarrahi ، satellite images ، کلمات کلیدی: پهنه سیل ، تصاویر ماهواره ای ، حوضه هندیجان-جراحی ، شاخص خطر سیل ، شدت سیل خیزی.