شکل بندی های چندگانه برنامه درسی تربیت دینی در منازعه با نیروهای اجتماعی در مدارس اسلامی دوره پهلوی دوم

این مقاله در پی به تصویر کشیدن چگونگی شکل بندی برنامه درسی تربیت دینی در مواجهه با نیروهای اجتماعی در مدارس اسلامی دوره پهلوی دوم با روش تحلیل گفتمان تاریخی است. این مواجهات در قالب چهار شکل بندی از دانش به نام‎های «همه‎فهم کردن دانش دینی» در مدارس جامعه تعلیمات اسلامی، «اثبات عقلانی دانش دینی» در مدرسه علوی، «تطبیق علمی دانش دینی» در مدرسه کمال و «نظام‎مند کردن دانش دینی» در مدرسه رفاه صورت گرفته است. در شکل بندی اول مصاف با مبانی گفتمان‎های رقیب دین با تاکید بر قرآن، مقابله با دین عامیانه و خرافات به وسیله دین فقهی، مواجهه با قوانین مدنی برای رفع فساد و رسیدن به ترقی مطرح می شود. شکل بندی دوم رویارویی فلسفی با مبانی مارکسیسم و بهائیت، دین عاقلانه برای مصونیت از اشکال زندگی مفسدانه، اخلاق اسلامی به مثابه برنامه عمومی زندگی در مصاف با قوانین اجتماعی بشری صورت بندی می شود. شکل بندی سوم تطبیق علم و دین در مقابله با خرافات دینی و مادیون، احکام انتخابی در مقابل دین فقهی، تقابل با دولت مدرن از طریق دین مبارزاتی است و شکل بندی آخر دین شناسی و کلام جدید برای طرد هرگونه جهان‎بینی رقیب، طرح نظام های اجتماعی کارآمد در مواجهه با دولت مدرن، خودسازی برای محیط سازی در مقابل اشکال زندگی فردی صورت می گیرد. براساس یافته‎های این مقاله با توجه به نتایج هر شکل بندی می توان چهار الهام‎بخشی به شرح زیر داشت: چرخش از زبان درون دینی به زبان عمومی و برون دینی، چرخش از زبان اثباتی در فلسفه مسلمین به زبان ظنی در فلسفه عمومی، چرخش از رابطه ضروری میان علم و دین به رابطه امکانی، چرخش از رابطه عموم وخصوص مطلق دین و اخلاق به رابطه عموم وخصوص من وجه.

کلیدواژه ها:

مدرسه جامعه تعلیمات اسلامی ، مدرسه علوی ، مدرسه کمال ، مدرسه رفاه ، فوکو ، تحلیل گفتمان تاریخی ، دوره پهلوی دوم.