پژوهشی در تاریخنگاری بیهقی

در این مقاله کوشش کرده­ایم، با ذکر مستنداتی از متن کتاب تاریخ بیهقی و نیز مستند به برخی از ویژگی­های داستانی در آثار معاصران، اثبات نماییم که تاریخ بیهقی فراتر از کتاب تاریخ در معنای مصطلح و در حقیقت یک اثر پرمحتوای سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و ادبی با زمینه­های داستانی همچون داستان تاریخی است؛ ضمن آن که ویژگی­های گزارش، روزنامه و فیلم­نامه نویسی را هم یکجا داراست. و لذا تاریخی است از لونی دیگر. این اثر همچون اثری ادبی است که مشحون از فصاحت و بلاغت است و آیینه تمام نمای بخشی از اوضاع و احوال دوره غزنویان است. توصیفات بسیار عالی و شبه سینمایی بیهقی محل تامل  بسیار است؛ نظیر توصیفات بسیار کار آمد و در عین حال دراماتیک «مراسم اعدام حسنک». بیهقی به رسالت اخلاقی قائل بوده، اثرش به کتاب اخلاق شبیه است و زبان بیهقی زبان مودب و مربی است؛ او هر کلامی را بر زبان  نمی­راند و سخن را آراسته و پیراسته می­کند، طول و عرضی که او به کارش داده، «قالب تنگ تاریخ را شکسته» و تاریخ او را به قلمرو ادبیات و رمان وارد کرده است. بیهقی دبیر، با همت و پشتکار و حوصله فراوان در مشاهده و ثبت جزئیات و صحنه آرایی و به تصویر کشیدن وقایع و شخصیت­پردازی و گفتگونویسی و ایجاد حس تعلیق و انتظار در مخاطبانش، توانست اولین رمان تاریخی ادبیات فارسی را با محوری ترین عنصر، یعنی «شخصیت پردازی» بنویسد.

کلیدواژه ها:

تاریخ ، داستان ، اخلاق ، ادب ، نمایشنامه ، تصویر ، توصیف ، فصاحت ، خبر ، گزارش