اثربخشی توانمندسازی روان شناختی بر سلامت عمومی مادران دارای فرزند ناتوان تحت پوشش برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه

هدف با تولد کودک ناتوان، والدین با چالش های بسیاری مواجه می شوند. به طور کلی مادرانی که کودک ناتوان دارند در مقایسه با مادران کودکان عادی سلامت روان پایین تری دارند. وجود ناتوانی در خانواده سبب بروز مشکلات روانی و عاطفی برای اعضای خانواده به ویژه مادر می شود. این مادران در مقایسه با مادران کودکان عادی از مسائلی مانند سلامت جسمی و روانی خود غافل می شوند و این شرایط می تواند سبب گوشه گیری و بی علاقگی به برقراری رابطه با اطرافیان در آنان شود که پیامد آن بروز افسردگی و به خطرافتادن سلامت روانی مادران است؛ از این رو لزوم توجه به وضعیت روان شناختی مادرانی فرزند ناتوان دارند و در نظرگرفتن نقش اساسی والدین در هرگونه پیشرفت برنامه های مداخله ای برای افراد ناتوان احساس می شود. به همین دلیل این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی توانمندسازی روان شناختی بر سلامت عمومی مادرانی انجام شد که فرزند ناتوان دارند و تحت پوشش برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه هستند. روش بررسی روش پژوهش نیمه آزمایشی و از نوع طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش شامل همه مادرانی بود که فرزند ناتوان داشتند و در سال ۱۳۹۶ زیر نظر سازمان بهزیستی شهرستان مرودشت در برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه مشارکت داشتند. از جامعه یاد شده ۳۰ نفر به صورت در دسترس به عنوان نمونه پژوهش انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه ۱۵ نفری تقسیم شدند. از هر دو گروه پیش آزمون گرفته شد و گروه آزمایش، مداخله توانمندسازی روان شناختی را در ۱۰ جلسه ۹۰ دقیقه ای (هفته ای ۲ جلسه) دریافت کردند. در حالی که این مداخله به گروه کنترل ارائه نشد و در پایان برای هر دو گروه پس آزمون اجرا شد. ابزار مورد استفاده پرسش نامه سلامت عمومی ۲۸ سوالی گلدبرگ و هیلر بود. داده های به دست آمده با استفاده از روش تحلیل کوواریانس تحلیل شدند. یافته ها نتایج نشان داد مداخله برنامه توانمندسازی روان شناختی بر سلامت عمومی باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون شده بود (۰/۰۰۱>P)؛ یعنی سلامت عمومی در گروه آزمایش به طور معناداری بهتر از گروه کنترل بود؛ بنابراین، توانمندسازی روان شناختی بر سلامت عمومی مادرانی که فرزند ناتوان داشتند و تحت پوشش برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه بودند، تاثیر دارد. همچنین نتایج نشان داد مداخله برنامه توانمندسازی روان شناختی بر خرده مقیاس سلامت جسمی باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون شده بود (۰/۰۰۱>P)؛ یعنی سلامت جسمی در گروه آزمایش، به طور معناداری بهتر از گروه کنترل، شده است. همچنین مداخله برنامه توانمندسازی روان شناختی بر خرده مقیاس اضطراب باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون شده بود (۰/۰۰۱>P)؛ یعنی اضطراب در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری کاهش یافته بود. همچنین مداخله برنامه توانمندسازی روان شناختی بر خرده مقیاس اختلال در کارکرد اجتماعی باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون شده بود (۰/۰۰۱>P)؛ یعنی اختلال در کارکرد اجتماعی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری کاهش داشته است. بر اساس یافته های این پژوهش، مداخله برنامه توانمندسازی روان شناختی بر خرده مقیاس افسردگی تاثیر معنی داری نداشته است.  نتیجه گیری این مطالعه نشان دهنده آن است که توانمندسازی روان شناختی سبب بهبود سلامت عمومی مادران تحت پوشش برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه شد و بر سه خرده مقیاس سلامت عمومی (سلامت جسمی، اضطراب و اختلال در کارکرد اجتماعی) مادرانی که فرزند ناتوان دارند وتحت پوشش برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه هستند، تاثیر داشته است. بنابراین، مسئولان و متولیان برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه، باید توانمندسازی روان شناختی را مهم تلقی کنند و راهکارهای اجرایی شدن گسترده آن را با توجه به پیامدهای مهمی که دارد در داخل کشور عملی کنند. باید یادآوری شود این پژوهش فقط در مادران تحت پوشش برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه اجرا شده است؛ بنابراین، در تعمیم نتایج آن به سایر مادران باید دقت شود. اجرانشدن مرحله پیگیری یکی از محدودیت های این پژوهش بود؛ بنابراین، برای پژوهش های آتی پیشنهاد می شود برنامه آموزشی با حضور هر دو والد (مادر و پدر) اجرا شود. همچنین مطالعه پیگیری نیز برای بررسی تداوم تاثیرات مداخله انجام شود. همچنین به مسئولان و برنامه ریزان سازمان بهزیستی پیشنهاد می شود با اختصاص بودجه بیشتر و حمایت از انجمن های تسهیلگر برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه، کارگاه های توانمندسازی روان شناختی را برای همه اعضای خانواده افراد ناتوان برگزار کنند. در پایان، پیشنهاد می شود با طراحی و اجرای برنامه توانمندسازی روان شناختی برای بهبود سلامت عمومی مادرانی که فرزند ناتوان دارند و تحت پوشش برنامه توان بخشی مبتنی بر جامعه هستند، اقدام شود.

کلیدواژه ها:

Psychological empowerment ، General health ، Community-based rehabilitation ، توانمندسازی روان شناختی ، سلامت عمومی ، توان بخشی مبتنی بر جامعه