معرفی "نفیس" اولین رقم یونجه سنتتیک اصلاح شده در ایران

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: یونجه (Medicago sativa L.)، به ­عنوان "ملکه نباتات علوفه ای"، مهم ترین گیاه علوفه ای در سراسر جهان از جمله ایران است. یکی از روش های رایج در اصلاح یونجه، معرفی ارقام سنتتیک است. در کشور ایران فعالیت های پژوهشی متعددی برای اصلاح و به زراعی یونجه صورت گرفته است ولی تاکنون تنها دو جمعیت اصلاح شده معرفی شده است و این پژوهش برای معرفی اولین رقم سنتتیک یونجه با استفاده از ژرم پلاسم غنی یونجه ایران صورت گرفت. مواد و روش ها: به‎منظور ارزیابی قابلیت ترکیب عمومی اکوتیپ های یونجه منطقه آذربایجان از طریق آزمون پلی‎کراس و انتخاب والدین برتر برای تولید واریته سنتتیک، ۳۰ اکوتیپ بومی منطقه آذربایجان در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی در خزانه پلی کراس کشت شدند. پس از جمع آوری بذور ناتنی تولید شده از خزانه پلی کراس، ابتدا بصورت انفرادی در گلدان کشت و سپس در یک ماهگی به مزرعه منتقل شدند و صفات مختلف در آنها به ­مدت سه سال اندازه گیری شد. با ارزیابی ۳۰ خانواده ناتنی، یازده اکوتیپ برای تولید بذر سنتتیک انتخاب شدند. اکوتیپ های برتر انتخاب شده در شرایط کنترل شده با هم تلاقی یافتند و رقم سنتتیک تولید شد. رقم سنتتیک تولیدی در پروژه های متعدد و در چندین مکان و طی چند سال به ­همراه اکوتیپ های والدی و ارقام شاهد مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها: تجزیه های آماری نشان داد که تنوع گسترده ای بین خانواده های ناتنی وجود دارد و با استفاده از این تنوع، امکان گزینش والدها فراهم است. میزان وراثت پذیری خصوصی عملکرد تر، عملکرد خشک، ارتفاع، نسبت وزن تر برگ به وزن تر ساقه و وزن خشک برگ به وزن خشک ساقه به­ترتیب ۵۱%، ۵۰%، ۴۶%، ۱۱% و ۱۹% برآورد گردید. با توجه به میزان قابلیت ترکیب عمومی اکوتیپ ها و به ویژه با لحاظ عملکرد علوفه تر و خشک، یازده اکوتیپ برتر برای تولید بذر سنتتیک انتخاب شدند. با اعمال گزینش با شدت ۳۰%، میزان پاسخ مورد انتظار برای عملکرد تر و خشک به ­ترتیب ۳/۲ و ۱/۵۸ تن در هکتار محاسبه گردید که انتظار می‎رفت از نظر عملکرد تر ۱۸% و از نظر عملکرد خشک ۱۷/۵% بازدهی وجود داشته باشد. با توجه به پائین بودن وراثت پذیری صفات وزن برگ به وزن ساقه در حالت تر و خشک، میزان پاسخ برای صفات فوق، بسیار کم بود. نتیجه گیری: بر اساس نتایج بررسی های متعدد، میانگین عملکرد علوفه تر و ماده خشک رقم سنتتیک تولیدی به ­ترتیب ۳۸۶۰۹ و ۱۰۲۳۱ کیلوگرم در هر هکتار و عملکرد رقم شاهد نیز به­­ ترتیب ۳۱۵۸۹ و ۸۳۷۱ کیلوگرم در هکتار شد. برتری این رقم از نظر عملکرد علوفه تر و خشک نسبت به عملکرد رقم شاهد حدود ۲۲% شد. در مجموع نتایج حاصل از اجرای پروژه های تحقیقاتی متعدد، نشان داد که رقم سنتتیک اصلاح شده از برتری لازم برای معرفی به ­عنوان یک رقم جدید زراعی به بهره برداران و کشت و زرع گسترده آن برخوردار است و به­ عنوان اولین رقم سنتتیک به نام نفیس معرفی شد.

کلیدواژه ها:

Forage yield ، Genetic gain ، Half-sib family ، Heritability ، Polycross ، پاسخ به گزینش ، پلی کراس ، خانواده ناتنی ، عملکرد علوفه ، وراثت پذیری