آسیب شناسی کاربرد استعاره در فرایند نظریه پردازی فرمالیسم مکانیکی

ارمغان نظریه های ادبی تحلیل نظام مند ماهیت ادبیات است. نخستین مرحله تکامل فرمالیسم روسی، «فرمالیسم مکانیکی» یا «فرمالیسم تقلیل گرایی» نام دارد. این نظریه در ژرف ساخت اندیشگانی خود برای تبیین ماهیت ادبیات از اسم نگاشت «ادبیات ماشین است» بهره می برد. هرچند تبیین ماهیت ادبیات از طریق استعاره ماشین زمینه بروز خلاقیت و تسهیل در توضیح و تبیین نظریه را برای نظریه پرداز فراهم می کند؛ پژوهش های معاصر نشان می دهد استعاره ها فرایند ادراکی نظریه پرداز و درنتیجه فرایند مطالعه موضوع و فرمول بندی نهایی نظریه را نیز تحت تاثیر قرار می دهند و در بحث انتقال نظریه ادبی به سایر فرهنگ ها، کژکارکردهایی نیز خواهند داشت؛ زیرا ادراک هستی شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی همه فرهنگ ها از حوزه مفهومی استعاره «ماشین» یکسان نیست. ازاین رو شاهد ظهور نوعی مطالعات فرمالیستی در زبان های مقصد، مانند زبان فارسی، هستیم که تلقی خاصی از روش شناسی فرمالیستی دارند. بنابراین، این نوشتار درصدد است با رویکرد توصیفی تحلیلی کارکردها و کژکارکردهای استعاره ماشین را در تبیین ماهیت اثر ادبی در فرایند نظریه پردازی فرمالیسم مکانیکی و نیز انتقال آن بررسی کند. برای این منظور، ضمن بررسی ریشه های فکری و اندیشگانی اندیشه جهان ماشینی به نقش تقلیل گرایی دکارتی در شکل گیری سطوح مختلف نظریه فرمالیستی پرداخته می شود و سپس برپایه علل اربعه ارسطویی ماشین و ادبیات مقایسه شده، تفاوت های ادراکی «ماشین» در زبان های روسی، انگلیسی و فارسی به اختصار نشان داده می شود. طبق بررسی ها، تبیین ماهیت ادبیات برمبنای استعاره مکانیکی، در مرحله نظریه پردازی موجب شده است نظریه پرداز در فرمول بندی نظریه برای رسیدن به یک روش شناسی خلاق و سازگار با اثر ادبی ناکام بماند و در مرحله انتقال نیز تفسیر و کاربست آن با نوعی بدفهمی مواجه شود.

کلیدواژه ها:

Theorizing ، Interpretation ، Quiddity ، Function and Misfunction of Machine Metaphor ، Mechanical Formalism. ، نظریه پردازی ، تفسیر ، ماهیت ، کارکردها و کژکارکردهای استعاره ماشین ، فرمالیسم مکانیکی