بررسی رابطه بین رشد اقتصادی و مصرف فرآورده های عمده نفتی در ایران

نفت خام به عنوان یکی از عوامل مهم در تولید، همواره جایگاه ویژه ای در اقتصاد جهانی داشته است . بخصوص پس از وقوع بحران های نفتی دردهه هفتاد میلادی که منجر به رکود اقتصادی در دنیای غرب شد، توجه به نفت و فرآورده های نفتی به عنوان عام ل مهم در تولید معطوف شده ودردهه هشتاد میلادی، ارتباط بین نفت و رشد اقتصادی در کانون توجه تحلیل گران قرار گرفت . آنچه که هنوز در رشته اقتصاد انرژی مبهم و بحث انگیز می باشد، تعیین رابطه علیت بین مصرف انرژی، خصوصاً مصرف فرآورده های عمده نفتی و رشد اقتصادی است . سؤالی که مطرح می شود، اینست که آیا مصرف فرآورده های نفتی محرک رشد اقتصادی است یا رشد اقتصادی به افزایش مصرف فرآورده ها منجر می شود . با توجه به اینکه ایران دارای منابع غنی و گسترده انرژی، مخازن بزرگ نفتی وپتانسیل بالقوه انرژی می باشد، تعیین رابطه بین نفت و رشد اقتصادی، می تواند در تبیین سیاستهای بخش انرژی کمک مؤثری نماید . از دیدگاه مکاتب مختلف اقتصادی، مهم ترین عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی عبارتند از : سرمایه و نیروی کار، اعم از متخصص و غیر متخصص . در تئوری های جدید رشد، عامل انرژی وارد مدل شده است ولی اه میت آن در مدل های مختلف یکسان نیست . با توجه ب ا اینکه سهم بزرگی از مصرف انرژی را، مصرف فرآورده های عمده نفتی ( بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره ) تشکیل می دهد، لذا در این پایان نامه سعی شده است که رابطه بین تولید ناخالص داخلی ( جایگزینی از رشد اقتصادی ) و مصر ف فرآو رده های عمده نفتی، بر اساس یک الگوی تصحیح خطای برداری برای دوره ١٣٣٨ تا ١٣٧٨ مورد بررسی قرار گیرد . برای تحلیل خواص پویای دستگاه نیز از روش های تجزیه واریانس و توابع عکس العمل آنی ( تعمیم یافته ) استفاده شده است . آزمون هم انباشتگی، وجود یک بردار یا ر ابطه تعادلی بلند مدت را میان متغیرهای تولید، نیروی کار، موجودی سرمایه و مصرف فرآورده های عمده نفتی تأیید می کند . براساس مدل تصحیح خطای برداری تخمین زده شده، بین ولید ناخالص داخلی و مصرف فرآورده های عمده نفتی در بلند مدت، رابطه علیت دو طرفه ای وجود دارد . بدین معنی که اگر تولید از مسیر بلند مدت خود منحرف شود، نوسانات مصرف فرآورده های عمده نفتی موجب تصحیح این انحراف می شود . به همین شکل اگر مصرف فرآورده های عمده نفتی از مسیر بلند مدت خود منحرف شود، نوسانات تولید، انحراف فوق را تصحیح می کند . در کوتاه مدت نیز یک رابطه ضعیف علیت از تولید به مصرف فرآورده ها وجود دارد . نتایج حاصل از تجزیه واریانس ها و توابع عکس العمل آنی نیز نتایج بدست آمده از مدل تصحیح خطای برداری را تأیید می کنند . بدین ترتیب، با توجه به اینکه فرآورده های نفتی در ایران به عنوان نهاده تولیدی مطرح می باشند، هرگونه محدودیت در مصرف آن، محدودیت تولید را به همراه خواهد داشت . با توجه به اینکه انرژی ارزان نقش مهمی در تسهیل فرآیند توسعه و صنعتی شدن داشته و صنعت کشور نیز تاکنون از مزیت انرژی ارزان برخوردار بوده است، با گرفتن این مزیت از صنعت، قدرت رقابتی آ ن از د ست رفته و منجر به رکود و بیکاری در جامعه خواهد شد . لذا توصیف می شود که کاهش در مصرف فرآورده های نفتی از طریق افزایش کارائی مصرف صورت پذیرد .