پایش پایداری بوم نظام های کشاورزی تولید محصولات زراعی روستای بلند استان سیستان و بلوچستان با استفاده از رهیافت تحلیل امرژی

تحلیل پایداری بوم نظام های زراعی در تصمیم گیری و مدیریت صحیح آن ها اهمیت دارد. کمی کردن پایداری بوم نظام های زراعی می تواند راهکارهایی در جهت رسیدن به نتایج اقتصادی و محیطی مثبت ارائه نماید. تحقیق حاضر، جهت پایش اکولوژیکی پایداری و بهره وری استفاده از نهاده ها در بوم نظام های تولید گندم، جو و یونجه چندساله بر مبنای رهیافت امرژی، با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده از سطح نظام های خرده مالکی روستای بلند، استان سیستان و بلوچستان، ایران در ۱۳۹۸ انجام شد. برای تحلیل نظام های تولید، نهاده ها به چهار دسته تقسیم شدند، نهاده های محیطی تجدیدپذیر (R)، نهاده های محیطی تجدیدناپذیر (N)، نهاده های اقتصادی تجدیدپذیر، و نهاده های غیراقتصادی تجدیدناپذیر (FR & FN). مجموع امرژی پشتیبانی کننده از نظام های تولید گندم (Triticum aestivum)، جو (Hordeum vulgare) و یونجه (Medicago sativa) به ترتیب برابر با ۱۰۱۸×۰۲/۳ و ۱۰۱۷×۰۶/۷ و ۱۰۱۷×۸۳/۵ ام ژول خورشیدی در سال بود. جریان های رایگان تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر به ترتیب ۷۹/۵۰، ۸۹/۴۵ و ۲۹/۴۲ درصد از کل امرژی ورودی نظام های تولید گندم، جو و یونجه را به خود اختصاص دادند. سهم زیاد نهاده های رایگان داخلی نشان می دهد که غالب مزارع مطالعه، نظام هایی غیرصنعتی هستند که به شیوه نیمه سنتی و کم نهاده مدیریت می شوند. مقادیر محاسبه غیربرای شاخص های پایداری (ESI و ESI*) نشان داد، پایداری اکولوژیکی نظام تولید یونجه بیشتر از سایر نظام های مطالعه است. دلیل اصلی پایداری بیشتر این نظام، سهم زیاد انرژی ورودی مربوط به نهاده های محیطی رایگان و منابع تجدید پذیر اقتصادی بود. همچنین پایین بودن کسر مبادله امرژی (EER)، پایداری زیست محیطی منتج از تاثیر بازار، مقدار انرژی صرف شده کمتر در تولید هر واحد خروجی و بهره وری بیشتر کل عوامل تولید حاکی از مزیت نسبی بیشتر نظام تولید یونجه است. در مجموع، ارزیابی های انجام غیربر اساس محاسبه شاخص های مبتنی بر امرژی نشان داد، در نظام های زراعی غالب روستا، توجه به راهکارهای عملی در مدیریت جامع بوم نظام تولیدی به ویژه حفاظت از مواد آلی خاک و جلوگیری از فرسایش خاک، می تواند در پایداری اکولوژیکی این نظام ها تاثیر چشمگیری داشته باشد.

کلیدواژه ها:

تحلیل امرژی ، تحلیل مبتنی بر ورودی- خروجی ، شاخص های مبتنی بر امرژی ، فشار زیست محیطی ، نهاده های تجدیدپذیر