تمثیل شیخ صنعان (روایت حال پیر از مسجد تا می خانه)

حکایت شیخ صنعان پرداخته عطار نیشابوری در مثنوی منطق­الطیر، از جمله ماندگارترین جلوه­های ادبیات تمثیلی کهن فارسی و مایه آفرینش شماری از اساسی­ترین بن­مایه­های غزل فارسی است. از این روی تا کنون بررسی­های فراوانی درباره ریشه­ها و منشاهای تاریخی و ادبی این داستان و همچنین تاثیر آن در آثار سخنوران پس از عطار صورت گرفته است. بسیاری از پژوهشگران سیمای تاریخی شیخ صنعان را در شخصیتی به نام عبدالرزاق یمنی یا صنعانی بازجسته­اند و «تحفه­الملوک» منسوب به غزالی از آغازین آثاری دانسته شده که از این شخص سخن به میان آورده است. افزون بر این خاستگاه مضمون پرکاربرد «از مسجد به می­خانه رفتن پیر» در غزلیات حافظ در همین حکایت دیده شده است. در این مقاله گذشته از شرح معانی متعدد مضمون یاد شده، چندین مضمون دیگر رایج در آثار     غزل­سرایان سده ششم تا هشتم در پیوند با داستان شیخ صنعان بررسی شده است و البته نمونه­هایی از کابرد مضامین برشمرده پیش از روایت عطار در غزلیات سنایی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

شیخ صنعان ، داستان ، تمثیل ، مضمون ، غزل