نگاهی به نقش و جایگاه مولفه های «کتاب محور» در ارزیابی های حدیثی قدما در پرتو تحلیل منابع فهرستی

بنا بر نظر مشهور، عالمان امامی به دو گروه عمده متقدمان و متاخران قابل تقسیم اند. تفاوت های متعددی میان این دو در حوزه های مختلف علمی، از جمله مسائل و مبانی حدیثی وجود دارد. اطلاعات ما در باره مبانی حدیث پژوهی گروه نخست، اندک و در پارهای موارد محدود به گزارش های کلی عالمانی از نسل متاخران است که ضمن توجه به اختلافات بنیادی در مبانی حدیثی این دو گروه، در تبیین مبانی گروه اول کوشیدهاند؛ از جمله، آنها بر تکیه قدما بر «نظام قراین» به عنوان نقطه کانونی در ارزیابی های حدیثی تاکید فراوان شده است. مطالعه تحلیلی و نقد تاریخی گزارش های باقی مانده از متقدمان امامی نشان از نقش محوری مباحث «نقد منبع مکتوب» در میان قراین متعدد قدما دارد. این بررسی ها مبین این مسالهاند که اوصاف و ویژگی های آثار اولیه حدیثی _ که با عناوینی چون «کتاب»، «اصل»، «جزء» و «نسخه» معرفی شدهاند _ فارغ از ویژگی های مولفانشان جایگاهی خاص در نظام حدیث پژوهی متقدمان امامی داشتهاند. گزارش های موجود حکایت از آن دارند که این عالمان، گاه به دلایل و شواهد مختلف، نوشتهای حدیثی را معتبر و قابل اعتماد تلقی می کردند و حکم به درستی احادیث موجود در آنها می دادند. این نوشتار می کوشد تا ضمن اشاره به توجه قدما به نشانههای اعتبار منبع، تاکید آنها بر مولفه های «کتاب محور»، همچون شهرت کتاب، مقبولیت آن نزد محدثان و توجه ویژه به اصول حدیثی معتمد را با ذکر شواهد متعدد تبیین نماید.

کلیدواژه ها:

: منابع حدیثی ، نقد حدیث ، اعتبار منبع ، محدثان متقدم امامی ، تحلیل فهرستی