تبیین ساختار نقشه و شیوه طراحی قالی های ترنجی دوره صفویه، نمونه مورد مطالعه: (قالی ترنجی آنهالت)

در دوره صفویه قالی­بافی رونق گرفت و توجه به ساختار طرح، اندازه و ترکیب­بندی نقشه­های قالی موجب شد تا تنوع بی­نظیری در طرح و نقش قالی ایران پدید آید که آثار آن تاکنون نیز ادامه دارد. یکی از انواع قالی­های رایج در دوره صفویه، قالی­های ترنجی است که به­لحاظ ساختار نقشه تابع شیوه یک­چهارم در طراحی است. قالی ترنجی معروف به آنهالت نیز که در اوایل دوره صفویه تولید شده است، دارای نقشه ترنجی است و ساختار کلی نقشه آن نیز به­صورت یک­چهارم است. با توجه به اینکه طرح این قالی تاکنون سالم مانده است، می­تواند اطلاعات مفیدی را در پیوند با شیوه طراحی قالی­های ترنجی دوره صفویه منتقل نماید. هدف از انجام پژوهش حاضر، تبیین ساختار نقشه و شیوه طراحی قالی ترنجی آنهالت است. این مقاله همچنین، در پی آشکارسازی لایه­های پنهان طرح، در ترکیب­بندی نقشه این قالی است. پرسش های پژوهش از این قرارند: نخست اینکه، ساختار نقشه قالی ترنجی آنهالت چگونه است؟ دوم آنکه، نقشه این قالی به چه شیوه­ای طراحی شده است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه­ای است. تجزیه و تحلیل داده­های پژوهش نیز به­صورت کیفی و با استفاده از روش تحلیل ساختار نقشه قالی انجام گرفته است. یافته های پژوهش نشان می­دهد که نقشه این قالی دارای ساختاری چندلایه در طراحی است و هر بخش از اجزای نقشه قالی دارای طرحی جداگانه است که پس از تکمیل در قالب ترکیب­بندی کلی نقشه قرار گرفته است. همچنین معلوم شد که اگرچه ساختار کلی نقشه به­صورت یک­چهارم است ولی با ایجاد تغییر در جزییات تزیینات فضاهای داخلی عناصری مانند ترنج، کتیبه­ها، سرترنج­ها و بخش­های ابتدایی و انتهایی زمینه قالی و گوشه­های حاشیه­ها، نقشه قالی در نهایت به­روش یک­دوم طراحی شده و در اختیار بافنده قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

کلیدواژه­ها: دوره صفویه ، قالی­بافی ، طرح و نقش ، قالی­های ترنجی ، قالی آنهالت