بازشناسی عناصر سیمای شهر تفلیس بر اساس توصیف سیاحان در دوران قاجار

سیمای شهر، هویت کالبدی یک شهر را ترسیم می­کند. در سیمای شهر، خاطرات جمعی شهروندان و حافظه تاریخی شهر مستتر شده ­اند و با گذر زمان روایتگر گذشته و هویت شهر به نسل­ های بعدی خواهند بود. یکی از شهرهای تاریخی که سیمای آن، همواره موردتوجه گردشگران و سفرنامه­ نویسان مختلف بوده، تفلیس است. بسیاری از گردشگران خارجی در دوران قاجار، در سفرهای خود، از این شهر نام برده و توصیف خود را از این شهر در سفرنامه ­های خود ارائه کرده ­اند. هدف از انجام این پژوهش، پاسخ به این سوال بوده است که در متون سیاحان دوران قاجار، چه عناصری سیمای شهری تفلیس در دوران قاجار را تشکیل می­ داده است؟ در این پژوهش بامطالعه یازده سفرنامه که توسط سیاحان داخلی و خارجی در دوران قاجار نوشته شده و به مشخصات شهر تفلیس اشاره شده بود، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، مقولات و زیر مقولات که شامل نمادها و حامل ­های نماد است، استخراج شدند و پس ازآن، موقعیت هریک از نمادها و حامل­ های نماد در شهر تفلیس مشخص شده و درنهایت نقشه شهر تفلیس ترسیم گردیده است. مقولات شامل راه، لبه، محله، گره و نشانه بوده است. نتایج مطالعات نشان داد که در محله روس­ ها و قسمت اروپایی­ نشین و همچنین نزدیک به پل­ های نصب شده بر رود کر، راه­ های طولانی و مناسب وجود داشت. همچنین در تمام سفرنامه­ های مطالعه شده، رود کر نقش لبه را در سیمای شهر بر عهده داشته و تفلیس دارای چهار محله روس ­ها، ایروان، آلمانی­ ها و گرجی ­ها بوده است. گره­ ها شامل فعالیتی و ترافیکی بوده که پل­ های موجود بر روی رود و تقاطع مسیر راه­ های اصلی در محلات، گره­ های ترافیکی و باغ­ مجتهد، باغ اروپا، باغ اسکندر، میدان و بازار، گره­ های فعالیتی را تشکیل می­دادند. درنهایت، شهر دارای نشانه­ هایی ازجمله کوه، برج و باروی قدیمی، نارین قلعه، مزار شیخ صنعان، کلیساها و مسجد بوده است.

کلیدواژه ها:

سیمای شهری ، تفلیس ، دوران قاجار ، سیاحان ، سفرنامه تاریخی