چالش های استفاده از لغات "مخاطره" و "خطر" در دو حوزه علمی در زبان فارسی

چالش های استفاده از لغات "مخاطره" و "خطر" در دو حوزه علمی در زبان فارسی   ایمان فرهی آشتیانی۱      داود خراسانی زواره۲      میثم صفی کیکله۳      رضا غلام نیا۴      حمید صفرپور۵            Challenges of Using the Words "Khatar" and "Mokhatereh" in Different Scientific Fields in Persian language     Iman Farahi-Ashtiani۱, Davoud Khorasani-Zavareh۲, Meysam Safi-keykaleh۳, Reaza Gholamnia۴, Hamid Safarpour۵   ۱ PhD Student in Health in Emergencies and Disasters, School of Public Health and Safety, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran ۲ Professor, Workplace Health Promotion Research Center, Department of Health in Emergencies and Disasters, School of Public Health and Safety, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran ۳ PhD in Health in Emergencies and Disasters, Malayer School of Nursing, Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran ۴ Associate Professor, Department of Health, Safety and Environment, School of Public Health and Safety, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran ۵ PhD in Health in Emergencies and Disasters, Department of Nursing, School of Nursing and Midwifery, Ilam University of Medical Sciences, Ilam, Iran       سردبیر محترم   با توجه به تعاریف متفاوتی که در خصوص لغات "مخاطره" و "خطر" در دیسیپلین های مختلف وجود دارد، در این مقاله نویسندگان بر آن شدند تا به دلیل وجود لغات مشترک معنا شده در رشته های نزدیک به هم شامل ایمنی صنعتی، HSE (سلامت، ایمنی و محیط زیست) (Health, Safety and Environment) و سلامت در حوادث و بلایا به معنای عمیق این مفاهیم بپردازند، بنابراین به دلیل وجود لغات عربی زیاد در زبان فارسی و نبود جایگزین برای آن ها، به معناشناسی در زبان عربی پرداخته شد. در رشته HSE و ایمنی صنعتی، Hazard به معنای خطر، برگردان شده است اما در رشته سلامت در حوادث و بلایا این لغت با مخاطره بیان می شود. همچنین لغت Risk در رشته سلامت در بلایا به عنوان خطر در نظر گرفته شده است ولی این لغت در       مولف مسئول: داود خراسانی زواره- تهران: دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم پزشکی تهران                                                 [e-mail] E-mail: ۱. دانشجو دکتری سلامت در بلایا و فوریت ها، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران ۲. استاد، مرکز تحقیقات سلامت محیط کار، گروه سلامت در بلایا و فوریت ها، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران ۳. دکترای سلامت در بلایا و فوریت ها، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران ۴. دانشیار، گروه سلامت، ایمنی و محیط زیست، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران ۵. دکترای سلامت در بلایا و فوریت ها، گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایلام ، ایلام ، ایران E تاریخ دریافت : ۶/۳/۱۳۹۹            تاریخ ارجاع جهت اصلاحات :۱۳/۳/۱۳۹۹             تاریخ تصویب : ۲/۴/۱۳۹۹   رشته های HSE و ایمنی صنعتی معادل فارسی ندارد و همان لغت ریسک بیان می شود. Hazard در ایمنی صنعتی (HSE) و Risk در سلامت در حوادث و بلایا با یک عنوان در ایران نامیده می شوند به عبارتی در لفظ، هر دو آن را خطر خطاب می کنند. حال واقعا لفظ صحیح کدام است؟ برای این موضوع استانداردهای مختلفی در زمینه HSE مطالعه شد که می توان به ISO ۴۵۰۰۱۱، ANSI۲، و بخش های تعریفی ILO۳ اشاره کرد. درحوزه سلامت در حوادث و بلایا نیز به UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction ۴ رجوع شد. همچنین برای یافتن مترادف های عربی به ترجمه عربی UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction در سایت UNISDR مراجعه شد. در ادامه برای فهم معنای لغات عربی در باب های گوناگون، سایت آموزشی تبیان مطالعه شد. در نهایت بیان این نکته ضروری است که مفهوم، از لحاظ انگلیسی در دو رشته کاملا درک شده و صحیح به کار می رود اما اسم انتخاب شده ازلحاظ معناشناسی عربی- فارسی دریکی از این دو رشته تا این زمان اشتباه بوده است. برای این منظور این لغات را در باب های عربی مرور می کنیم. خطر بر وزن فعل است که در زبان عربی ریشه نام دارد. ریشه ها در زبان عربی به معنای پتانسیل داشتن آن مورد هستند. بر اساس این موضوع می توان "خطر" را به معنای پتانسیل داشتن آن دانست اما "مخاطره" در باب مفاعله است مفاعله خود "مصدر" است و این وزن در برگرداندن به فارسی یعنی انتقال فعل از موضع اول یا نفر اول به نفر دوم و یا موضع دوم یعنی "از به"، بنابراین مخاطره یعنی خطر را انتقال دادن و یا به وجود آوردن و از حالت پتانسیل بودن خارج کردن. همچنین اخطار نیز مصدری بر وزن افعال است که به معنی انتشار و آگاه سازی فعل است یعنی اخطار نیز به معنی هشدار و بیان وجود خطر است(۱). در گام بعدی به ترتیب به معنی فارسی لغات Hazard و Risk براساسISO ۴۵۰۰۱ برای رشتهHSE و ایمنی صنعتی و تعریف UNISDR برای رشته سلامت در بلایا می پردازیم. Hazard: منبع با پتانسیل آسیب رساندن که سبب جراحت و یا بیماری شود(۲). Risk: به حاصل ضرب احتمال یک رویداد خطرناک در شدت آن(۲). Hazard: یک پدیده خطرناک، ماده، فعالیت انسانی و یا شرایطی که می تواند باعث مرگ، جراحت و یا سایر اثرات بر سلامتی شود و یا امکان آسیب به تجهیزات و دارایی های اجتماعی و اقتصادی و یا محیط زیستی را عامل شود(۳). Risk: ترکیب احتمال یک رویداد و اثرات منفی آن(۳). می توان نتیجه گرفت مفهوم دو لغت در دو رشته کاملا یکسان است. اما بر اساس معناشناسی عربی و با توجه به تعاریف این دو لغت در دو رشته می توان به این نکته رسید که معادل صحیح فارسی لغت Hazard کلمه "خطر" و معادل صحیح واژه Risk لغت " مخاطره" است؛ اما ترجمه عربی منتشرشده به زبان عربی در سایت UNISDR نیز می تواند گواهی بر صحت این موضوع باشد(۴) که تابه حال تمامی عزیزان رشته سلامت در بلایا معادل فارسی جابجای این لغات را استفاده می کردند. لذا پیشنهاد مولفین آن است که در تمامی مستندات و استانداردهای موجود اعم از کتب، دستورالعمل ها و آیین نامه های منتشرشده در ایران در رشته سلامت در بلایا این دو لغت ترجمه شده جابجا گردد و در رشته های ایمنی صنعتی و HSE نیز به جای کاربرد لغت ریسک از مخاطره استفاده شود.         ۱. International Organization for Standardization ۲. American National Standards Institute ۳. International Labor Organization ۴. United Nations International Strategy for Disaster Reduction References   Arabic education [Internet]. Tebyan. ۲۰۲۰. Available from: https://article.tebyan.net/ ۱۴۷۰۰۹/%D۸%AB%D۹%۸۴%D۸%A۷%D۸%AB%DB%۸C-%D۹%۸۵%D۸%B۲%DB%۸C%D۸% AF-%D۹%۸۲%D۸%B۳%D۹%۸۵%D۸%AA-%D۸%A۷%D۹%۸۸%D۹%۸۴-. (Persian). ISO ۴۵۰۰۱. ۲۰۱۸ [Internet]. ISO. ۲۰۱۸. Available from: https://www.iso.org/standard/۶۳۷۸۷.html. English UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction [Internet]. United Nations International Strategy for Disaster Reduction (UNISDR). ۲۰۰۹. Available from: https:// www.unisdr.org/files/۷۸۱۷_UNISDRTerminologyEnglish.pdf. Arabic UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction [Internet]. United Nations International Strategy for Disaster Reduction (UNISDR). ۲۰۰۹. Available from: http:// www.unisdr.org/files/۷۸۱۷_UNISDRTerminologyArabic.pdf.

کلیدواژه ها:

letter to editor ، letter to editor ، نامه به سردبیر ، نامه به سردبیر