برآورد بهره وری محیط زیستی و پیشران های آن با تاکید بر تولیدات نامطلوب (تحلیلی از صنایع کارخانه ای استان های ایران)

مقدمه: همگام با توسعه صنعت کارخانه ای، توسعه پایدار این بخش بایستی بر رشد بهره وری مستمر بنگاه ها از نقطه نظر پیشرفت تکنولوژیک و بهبود کارایی استوار باشد. در بخش کارخانه ای، تولید محصول می تواند همراه با محصولات نامطلوب یا بد، مانند گازهای آلاینده، فاضلاب، پسماندهای جامد و مایع باشد و نادیده گرفتن آن ­ها ممکن است به بهره وری و تغییرات فنی تورش دار منجر شود. هدف این مقاله ارزیابی تغییر بهره وری و کارایی محیط زیستی صنایع کارخانه ای استان های ایران می باشد.مواد و روش ها: برای دست یابی به هدف مقاله از یک رویکرد دو مرحله ای بهره گرفته می شود. در مرحله نخست، شاخص بهره وری جهانی مالم کوئیست- لیونبرگر با لحاظ محصولات نامطلوب فاضلاب و پسماند صنعتی، اندازه گیری و سپس به دو جزء تغییر کارایی فنی و پیشرفت تکنولوژیک تجزیه می شود. در بخش دوم اثر پیشران های رشد بهره وری محیط زیستی با بهره گیری از مدل های Tobit، Logit و Probit برآورد می گردد. داده های این مقاله از گزارشات طرح آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر در دوره ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ استخراج شده است.نتایج: یافته های بخش نخست بیان می دارد پیشرفت تکنولوژیک عامل اصلی تغییرات بهره وری محیط زیستی صنایع کارخانه ای استان های ایران است. هم چنین متوسط تغییر بهره وری محیط زیستی با کاهش همراه بوده که نشان می دهد بنگاه های کارخانه ای استان های ایران در دوره مورد مطالعه از مرز فناوری موجود جهانی عقب تر هستند. معیار سازگاری با محیط زیست نشان داد در دوره مورد بررسی، ده استان سبز (افزایش تولیدات مطلوب در کنار کاهش تولیدات نامطلوب) و ۱۶ استان زرد (افزایش همزمان تولیدات مطلوب و نامطلوب) بوده اند که استان های بزرگ هم در زمره استان های زرد هستند. نتایج بخش دوم حاکی از آن است رابطه بین درآمد سرانه و رشد بهره وری محیط زیستی به شکل U معکوس می باشد. هم چنین افزایش نسبت سرمایه به اشتغال منجر به افزایش رشد بهره وری محیط زیستی شده، اما رشد شدت انرژی بری صنایع کارخانه ای سبب کاهش بهره وری محیط زیستی خواهد شد.بحث: در راستای بهبود بهره وری محیط زیستی، صنایع کارخانه ای می توانند از طریق ارزیابی عملکرد بنگاه های اقتصادی، فرآیندهای قیمت گذاری پسماندها و ضایعات منابع اقتصادی در فرآیند تولید و همچنین تلاش برای کاهش آلودگی و اثرات مخرب محیط زیستی، به ارتقای بهره وری، سود، رقابت پذیری و بهبود کیفیت زندگی بشر کمک نمایند. لذا با کاهش مصرف نهاده های تولید به ازای سطح مشخصی از تولید و یا ارائه خدمات، کاهش هزینه های تولید، کیفیت و رقابت پذیری محصولات در سطح ملی و جهانی ارتقا می یابد که نتیجه آن بهبود رشد اقتصادی سبز خواهد بود. نظر به نتایج مقاله، می توان برخی از توصیه های سیاستی را پیشنهاد کرد. نخست، به کارگیری و توسعه فناوری های پاک تر و فناوری هایی که در مصرف انرژی صرفه جویی می کنند، عوامل اصلی رشد بهره وری محیط زیستی و توسعه پایدار استان های ایران در آینده هستند. دوم، با توجه به رابطه درآمد سرانه و رشد بهره وری محیط زیستی و از آن­جا که تقریبا تمامی استان های بزرگ مانند تهران و اصفهان با مشکلات محیط زیستی دست و پنجه نرم می کنند، لذا توسعه سیاست هایی برای افزایش تمرکز صنعتی در سایر استان ها ضروری است. در استان های با فعالیت های اقتصادی بیش از حد مانند تهران، اصفهان و خوزستان، لازم است کنترل مناسبی بر تراکم صنایع و جمعیت در این استان ها انجام شود تا از انتشار آلودگی و سایر بیماری های شهرهای بزرگ که توسعه پایدار را تهدید می کنند، جلوگیری شود.

کلیدواژه ها:

بهره وری محیط زیستی ، شاخص جهانی مالم کوئیست-لیونبرگر ، فاضلاب و پسماند صنعتی ، صنایع ایران