تحلیلی بر نیابت قضایی در حقوق کیفری ایران و جزای بین الملل

نیابت قضایی به معنای نمایندگی دادن یک دادگاه به دادگاه دیگر، برای انجام پاره ای اقدامات میباشد. فراینداجرای نیابت نیازمندوجود شرایط متعددی می باشد. رسیدگی به دلایل اصولا توسط دادگاهی انجام می شود که به دعوا رسیدگی می نماید. با این حال، درمواردی استثنایی این احتمال وجود دارد که رسیدگی به ادله مزبور به این علت که باید حسب مورد خارج از مقر دادگاه رسیدگیکننده به دعوا صورت گیرد، در این صورت برابر مقررات باید به نیابت قضایی روی آورده شود. تسریع روند رسیدگی و ایجاد انعطاف در قواعد صلاحیت دادگاه ها از مهمترین مزایای نیابت قضایی است. در خصوص دلیل اقرار، همچنین در مواردی که تنها مبنای صدور رای شهادت شهود، تحقیق محلی و معاینه محل، سوگند باشد مباشرت دادگاه در رسیدگی به دلایل ضروری است و در سایر موارد به گواهی گواهان، تحقیق از مطلعین، انجام معاینه محل، انجام کارشناسی، اتیان سوگند و اجرای حکم قابل نیابت میباشند. و در حوزه نیابت قضایی بین المللی به دلیل وجود صلاحیت سرزمینی و فراسرزمینی و درگیرشدن افراد در فعالیتهایی که مرزهای سیاسی و جغرافیایی را درنوردیده، ممکن است وقوع عمل مجرمانه در سرزمین یک دولت، با لحاظ عناصر بین المللی، منجر به اختلاف دو یا چند دولت یا حتی دادگاه های بین المللی در ادعای اعمال صلاحیت بر اساس اصول مختلفی شود. در این حال، کدام دادگاه داخلی یا بین المللی، صلاحیت رسیدگی دارد؟هرچند در حقوق جزای بین الملل به خاطر حفظ حاکمیت دولتها برخلاف حقوق بین الملل خصوصی، نمیتوان پاسخ قاطعی به اینسوال داد و قاعده حل تعارض وجود ندارد، میتوان مواردی را یافت که دادگاه، دست از اصول حاکمیتی خود کشیده و دادگاه دیگریرا صالح میداند و بدین ترتیب، تعارض صلاحیت، حل شده یا مانع شکل گیری چنین تعارضی خواهد شد. باوجود این، قواعد وراه حل های در قلمرو حقوق جزای بین الملل وجود دارد که میتوان از آن برای حل تعارض یا پیشگیری از وقوع تعارض صلاحیت استفاده »تحت عنوان یا محاکمه کن یا مسترد کن کرد« راه حل هایی همچون صلاحیت برتر، قاعده تعقیب مجدد، احاله دادرسی کیفریو ... مطرح شده که در این پژوهش ضمن بیان این راه حلهایی، پیشنهادهایی برای حل تعارضات ارائه خواهد شد.

کلیدواژه ها:

نیابت ، نیابت قضایی داخلی ، نیابت قضایی بین المللی ، صلاحیت سرزمینی.