تحلیل عقل نظری و عقل عملی در اندیشه فخر رازی (از گونه شناسی کمالات قوا تا واکاوی ارتباط آنها در زیست سعادتمندانه)

جستار حاضر به تحلیل قوای نظری و عملی از حیث کمال محوری و شمارش و سطح بندی موارد عینی کمالات از دیدگاه فخر رازی می پردازد. این تحلیل در طراحی اخلاق نگاری فلسفی رازی اهمیت والایی دارد. هدف پژوهش دست یابی به سامانه فکری رازی در بازتعریف قوه نظری و عملی و گونه شناسی کمالات انسان و طراحی مولفه های زیست سعادتمندانه است. روش این پژوهش، تحلیلی عقلی، با به کارگیری شیوه مقایسه ای در برخی جایگاه هاست. بر پایه دیدگاه رازی، عقل عملی و نظری هر دو حیثیتی ادراکی اند؛ یکی شناخت امور ناظر بر واقع است و دیگری شناخت خیرها از حیث عمل به آنها. با تحلیل کمالات این دو قوا، به طراحی دیدگاهی جامع از کمالات قوا با عنوان کمالات میانی و کمالات بنیادین پرداخته می شود. رازی کمالات بنیادین را در فراسوی تحلیل های اعتدال گروی ارسطویی و در پیوند با مولفه های دینی مطرح می سازد. ارزش مندی زیستن و سعادتمندی نزد رازی در بعد شناختی، فراتر از روش متاملانه عقلانی است و بر متعلق آن ناظر است و در بعد عملی بر منش اخلاقی استوار است. علاوه بر موارد مذکور، در این مقاله به برخی صورت بندی های ارتباط قوای نظری و عملی متناظر با تحلیل رازی نیز پرداخته ایم؛ از جمله: صورت بندی استنتاجی مبتنی بر بهره وری عقل عملی از احکام کلی عقل نظری، صورت بندی مبتنی بر تقسیم گزاره های اخلاقی حوزه عقل عملی به بی نیاز از تامل و نیازمند به تامل و صورت بندی مبتنی بر ارتباط فعل و نتیجه آن با شاخص های کلان معرفت الهی و قرب الهی.

کلیدواژه ها:

قوای نظری و عملی ، کمال ، اخلاق ، شناخت ، سعادت